Eilande. Dan Sleigh
hoe die Goringhaicona strandlopers geword het. En van Eva se verwantskap met die Chainouqua van anderkant die berg, deur ’n tante wat vrou van die hoofman was. Eva was self verbaas om dit te verneem. Hy het ook gevind dat die Koina besonder min eet. Vir vis en brood was hulle lief, en vir gekookte rys, en vir melk en brood, maar vleis is net in klein hoeveelhede gebruik asof hulle ’n afkeer daarvan het. Soet nageregte, wat by die Hollandse vrouens gewild was, is nie deur hulle aangeraak nie, hoewel die kind net soveel van lekkergoed gehou het as Herrie van sy Spaanse wyn. Die twee het dikwels aan tafel in die Koina-taal woorde gewissel. Van Riebeeck wou dit nie belet nie; hy wou niks doen om Herrie te vervreem nie. Hy was tevrede solank die veetrop in die kraal aangroei. Daar was al ’n paar dragtige ooie en verse by, die begin van sy aanteelkudde.
Chief Harry het ook die aanwas van die kuddetjie dopgehou. Hy was gereeld by die uittel in die môre en die intel in die aand. Van agter die paalheining het hy soos ’n beeswagter gefluit; dit was vir hom mooi hoe die beeste hulle koppe na hom toe draai. Maar die matroos wat as melkboer gewerk het, het nie van sy fluitery gehou nie. Hy het gesê: “Een skipper. Hierdie vee het een skipper, nie twee nie.”
Die melkboer het die vee met die VOC se nuwe brandyster gemerk; hy was trots op die diere in sy sorg. Bedags is die vee veld toe geneem deur die melkboer en ’n seun, ’n weeskind van dertien jaar wat deur ’n retoerskip siek in die hospitaal gelaat is. In die vroeë lente het hy en die seun soggens die beeste na die vleie agter die Duintjies gejaag, waar wit en geel gousblom dig en soet gegroei het, en daar onder die blou lug langs die see hulle dae deurgebring waar hulle die skepe kon sien inloop en uitloop, die orang lama duskant die eiland, die orang baharu anderkant die eiland verby. Hulle gewere was nooit ver van die hand nie, want daar was leeus teen die Leeuberg se hange.
Chief Harry was saans weer by die melkery. Hy het in Engels en Koina advies gegee hoe om die koeie te laat sak, hoe om die kalwers te laat drink. Die melkboer was daaroor geïrriteer, want hy was ’n ervare melkboer. Sy pa was een, sy oupa was een. Die Koina-beeste, wild vir hom, moes met ’n spantou en ’n koptou beheer word. Daar was nie veel melk nie, die koeie was droog en taai en het nie van die melker se hand gehou nie, sodat hy met geduldige paaiwerk en krippe vol jong gras die melk uit hulle uit moes sukkel. Vir Chief Harry wou hy nie by sy kraal hê nie, want die man se gefluit het die koeie ontstem.
Een skemer het die melkboer en die seun die beeste met hulle koptoue aan die balk bokant die voerkrip vasgehad, die eerste twee gespan en die uiers met warm water gewas, met Chief Harry pyp-in-die-mond by die hek en spottend oor sulke onsin. Die melkers was met emmers tussen die knieë op hulle stoeltjies onder die koeie ingeskuif, toe Chief Harry se hond ’n keel opsit en blaffend deur die kraal hardloop. Die koeie het geblaas, geruk aan hulle koptoue, oë na die hond toe gerol, met gespande knieë rondgesteier, en dadelik melk opgetrek. Die twee melkers het vinnig uit die pad gespring, want die koeie kon nie hulle voete vind nie, en het gevaarlik geslinger. Hulle moes weer van voor af paai, die diere se flanke streel en geduldig met die emmer en stoel probeer nader kom. Die son was aan sak en daar was die hele melkkudde om gerus te stel en tot melk te bring. Hulle was bekommerd oor die donker, want hulle het maar een fakkel gehad. Maar die twee koeie wou nie weer sak nie. Die boer het gedink om ’n kalf te bring, dat die koei vir die kalf sal sak, maar hy was nog op sy hurke aan die mooipraat, toe Chief Harry van agter kom en met sy hande bakgemaak om die koei se geslagsopening ’n lang trillende asemstoot daarin blaas. Die koei het vorentoe gesteier, die melkemmer tussen die boer se knieë uitgestamp, swaar op sy voet getrap, en sywaarts teen die koei langs haar geslinger sodat die weeskind met emmer en stoel onder die diere verdwyn. Die melkboer het sy emmer, ’n halwe vaatjie met koperhoepels, aan die tou-handvatsel gegryp en met ’n wye, verwoede swaai van sy arm vir Chief Harry daarmee teen die kop geslaan dat hy agteroor in die modder en nat beesmis val.
Chief Harry het van dié dag af van die Fort af weggebly. Sommige lede van die huishouding was verlig daaroor. Eva was bekommerd en het vir Van Riebeeck vertel die vrouens sê Aut-shumao het sy karos gevat na Ngonnemoa toe. Ngonnemoa was die Swart Kaptein, wat met die ander helfte van die Cochoqua noordoos van die Kaap langs die groot riviere af wei. Van Riebeeck het haar oor die Swart Kaptein uitgevra om haar kennis te toets, want hy het self een en ander van die man geweet, hy was al by die Fort. Baie beeste, sê Eva. Baie mense en ’n klomp aanhangers wat nie herders is nie, ook nie jagters nie, maar vrybuiters wat eendag teen Ngonnemoa sal opstaan, soveel mense sal doodslaan as wat nodig is, en soveel vee daar wegdryf as wat hulle wil hê.
“Waar hoor jy dit?”
“Autshumao sê so.”
“En is daar vriendskap tussen hulle twee? Is hulle familie? Of wat hou hom daar?”
“Nee,” sê sy. Sover sy weet, het Autshumao nie bloedfamilie in daardie kamp nie. Sy het nie geweet wat hy by Ngonnemoa soek nie.
Van Riebeeck het die melkboer ingeroep en hom gevra om iemand aan te beveel wat die toesig oor die Kompanjie se beeste by hom kan oorneem. Chief Harry is gegrief, en dit sal goed wees as hulle ’n toegewing maak om hom die indruk te gee dat die Kompanjie sy gevoelens op die hart dra. Hy hoop die melkboer verstaan hoe sy diens gewaardeer word, en waarom hy nou hierdie opoffering van hom vra, maar die tyd is daarvoor geleë. Hy sal beloon word met ’n goeie pos wanneer daar een oopval.
Chief Harry was ’n week later, miskien ’n paar dae meer, met ’n troppie skape voor die poort. Hy het dit van Ngonnemoa gebring, en wou die ruilwaarde hê. Die tabak en die rys wat hy gekry het, het hy die aand onder die ou vrouens uitgedeel. Dié nuus het Eva ook vir Van Riebeeck vertel, en sy was verbaas, want haar oom was nooit ’n vrygewige man nie; hy kon nooit bekostig om een te wees nie. Heel vroeg die volgende oggend was daar ’n luidrugtige bakleiery by die Duintjies toe Chief Harry die vyf vrouens met sy kierie uit die verweerde huise veld toe jaag. En net na oggendgebed het hy dit self aan Van Riebeeck verduidelik.
“Hulle was te lui om te gaan werk. Ek het gevra: Wat van die Hollander se brandhout, en sy watervate wat moet vol kom? Wat van die vuil potte in sy kombuis? Ek het hulle goed gemoker.”
“Is hulle jou honde, of dwase kinders, dat jy hulle slaan?”
“Loop jou offisiere nie dag en nag met rottangs nie? Aan ’n kind sal ek nooit slaan nie, maar hierdie klomp was te lui om op te staan ná ek hulle een keer kos gegee het. Waarom moet ek alleen werk?”
“Is jy hulle heer?”
“Ja, dit is wat ek is. Ek was lank te sag met hulle.”
Van Riebeeck het nagedink. Dit was die eerste keer dat hy vir Herrie as ’n moontlike stamhoof sien, een wat sy mense dissiplineer, al is dit op ’n kru manier. En bevorder Herrie nie daardeur die Kompanjie se belange nie? Daarom sal hy die man ook nie belet om by die Kompanjie se beeskraal te kom nie. Laat hy sy belangstelling wys, en tuis sy ou vrouens organiseer soos dit ’n kaptein betaam. Maar is dit Herrie se opregte bedoeling?
Hy vra vir Eva: “Wat gaan aan met Herrie? Dink jy dat hy sy grief vergeet het?”
“Hy sal dit nóóit vergeet nie. My heer moet hom nóóit vertrou nie. Hy speel maar dat hy my heer se vriend is.”
Chief Harry het teen melktyd op ’n somersaand weer op die boonste balk van die kraalheining gesit om die melkery dop te hou. Hy is gesê om uit die kraal te bly. Die nuwe melkboer en die weeskind het in stilte gewerk met hulle voorkoppe teen die koei se flank aangeleun, en het net opgestaan om hulle emmers in die groot kan te gaan leegmaak. Die koeie was ná die winter in goeie kondisie en glad verhaar, mooi skoon, sonder mis op die skene of modder in die lieste. Dit was goeie vee, die koeie wat met halftoe oë in die krippe vreet. Hy het gehou van die stil en gladde werkery, hoe hulle die koei liggies span, groenvoer in die krip gee, paaiend gesels.
Oorkant op die Fort se muur het Van Riebeeck by ’n soldaat gestaan, en ook na die beeste en die melkery gekyk. Dáár was ’n man wat sonder vee in die land gekom het, en kyk waar staan hy vandag, het Chief Harry gedink. Hoe voel daardie heer in sy swart jas? Hy laat die trompet blaas, stuur soldate rond, laat weer die trompet blaas, beveel sy matrose om na die eiland te roei, laat huise bou en boompies plant, en kyk op krale vol vet beeste, spekvet skape. Ja, ’n regte groot kaptein, dié man wat nou anderdag uit ’n skuit geklim het. Chief Harry het die man beny.