Badania jako podstawa projektowania user experience. Iga Mościchowska
spontaniczna rekrutacja w terenie lub rekrutacja korytarzowa – zapraszanie do uczestnictwa respondentów, którzy w danej chwili przebywają w miejscu prowadzenia badań – np. odwiedzających muzeum, jeśli badane są aspekty związane ze zwiedzaniem. Należy jednak pamiętać, iż uczestnicy muszą spełniać podstawowe kryteria rekrutacyjne. Pozyskanie uczestników badań z osób, które w żaden sposób nie wpisują się w grupę docelową projektu jest bezcelowe, a wnioskowanie oparte na takiej próbie może być błędne i szkodliwe dla projektu.
Dużą zaletą rekrutacji nieformalnej, np. tej metodą kuli śniegowej, jest możliwość pozyskania osób niemotywowanych finansowo, które nie mają w zwyczaju uczestniczyć w badaniach. Z kolei rekrutacja przez agencje badawcze obarczona jest większym ryzykiem pozyskania do badań tzw. zawodowych respondentów, czyli osób, które uczestniczą w badaniach w celu czerpania korzyści materialnych, a które nie zawsze należą do grupy docelowej i udzielają odpowiedzi pasujących do projektu (niezależnie od ich zgodności z rzeczywistością). Osoby te są obeznane z metodami rekrutacji i potrafią tak odpowiadać na pytania, aby zakwalifikować się do udziału.
Jak rekrutować respondentów
W celu pozyskania odpowiednich uczestników badania powinien zostać stworzony kwestionariusz rekrutacyjny zwany też screenerem. Kwestionariusz rekrutacyjny, choć często bagatelizowany, jest jednym z najbardziej istotnych dokumentów w projekcie. Od niego w dużej mierze zależy poprawność doboru uczestników. Rekrutację i selekcję można przeprowadzić zarówno pośrednio (np. za pomocą kwestionariusza online), jak i bezpośrednio (telefonicznie lub osobiście). W praktyce najczęściej łączone są dwa sposoby, pozyskuje się bazę w sposób mniej czasochłonny – online, a końcowa selekcja przeprowadzana jest w toku rozmowy telefonicznej.
WYTYCZNE DO TWORZENIA KWESTIONARIUSZA BADAWCZEGO24
Oprócz zawodowych respondentów z próby badawczej należy również wyeliminować osoby, które mogą być nieobiektywne. Te bezpośrednio związane z projektem (np. menedżera produktu czy członków zespołu projektowego) oraz te związane z konkurencją. Drugie ograniczenie ma również podstawowe znaczenie w zachowaniu poufności projektu.
Aby wyeliminować zawodowych respondentów, nie ujawniaj w czasie rekrutacji, jakich osób poszukujesz. W kwestionariuszu rekrutacyjnym zamieść sporo pytań otwartych (lub z ukrytą dla respondentów listą odpowiedzi) oraz pytań filtrujących (w których trudno jest odgadnąć właściwą odpowiedź). Przykładowo zamiast pytać: „Czy w ciągu ostatnich 6 miesięcy brałeś udział w badaniach?”, zadaj pytanie „Kiedy ostatnio uczestniczyłeś w badaniach?”.
Rekrutację do badań należy rozpocząć na co najmniej tydzień przed planowanymi badaniami. Wcześniejsze umawianie daje badaczom większy komfort psychiczny, jednak bardzo często skutkuje większą liczbą odmów lub zaniechań udziału. Doświadczenie pokazuje, iż ludzie planują swoje działania mniej więcej tydzień w przód, w tym okresie są również w stanie podać rzetelnie swoją dostępność. Późniejsze umawianie może sprawić, że chętni respondenci nie będą już dostępni z powodu wcześniej zaplanowanych zajęć.
Przeanalizuj okres prowadzenia badania pod kątem dostępności grupy docelowej. Uwzględnij specyficzne terminy, wydarzenia, dni wolne. Przykłady:
■ przed samą maturą bardzo trudno będzie Ci zrekrutować do badań uczniów klas trzecich liceów, bo są oni wtedy skupieni na przygotowaniach do egzaminu dojrzałości;
■ zimą nie przeprowadzisz obserwacji uczestniczącej motocyklistów będących w trasie, gdyż najbardziej zintensyfikowane podróże odbywają oni od kwietnia do października.
Pomimo iż rekrutacja jest oparta na dobrowolnym zgłoszeniu uczestnika, zdarza się, iż w czasie rozmowy z kandydatem można wyczuć niechęć lub obawę przed wzięciem udziału w spotkaniu. W takiej sytuacji zadaniem osoby rekrutującej jest zmniejszenie obaw oraz zaciekawienie kandydata spotkaniem poprzez:
■ opisanie jego przebiegu – nakreślenie pokrótce tego, co będzie się działo na spotkaniu. Należy jednak pamiętać, aby nie zdradzać zbyt wielu szczegółów (np. nazwy testowanej strony), bo uczestnicy mają tendencje do przygotowywania się do badań;
■ podkreślenie wartości spotkania – informacja o tym, iż służy ono ulepszeniu projektu, oraz zapewnienie, że pomoc respondenta jest kluczowa;
■ odpowiedzenie na pytania – na część z nich grzecznie acz wymijająco, aby nie zdradzić pytań badawczych czy danych poufnych;
■ poinformowanie o wynagrodzeniu – co dodatkowo motywuje i jest podziękowaniem za poświęcony czas.
W czasie kontaktów z respondentami nie używaj takich słów, jak: „badanie”, „badany”, „test” czy „testowanie”. Kojarzą się one bardzo negatywnie – z wizytą u lekarza, testami laboratoryjnymi lub sprawdzianem w szkole. Tym samym mogą zwiększać obawy uczestników. O wiele lepiej sprawdzą się terminy „spotkanie” oraz „uczestnik”.
Wielkość próby badawczej różni się w zależności od zastosowanej metody. Niemniej baza potencjalnych uczestników musi być większa niż liczba osób potrzebnych do badań. W każdych badaniach zdarzają się bowiem sytuacje, kiedy respondent odwołuje swój udział lub nie pojawia się wcale. Trzeba być zatem przygotowanym na konieczność umówienia spotkań z dodatkowymi osobami. Jeśli harmonogram jest bardzo napięty, to warto zrekrutować 1–2 „zapasowych” respondentów, którzy będą na tyle dyspozycyjni, aby w zastępstwie wziąć udział w badaniach. Czasem te osoby czekają w laboratorium badawczym (jednak jest to dla nich bardzo męczące), częściej jednak są dostępne pod telefonem. W obu przypadkach za ich dyspozycyjność należy im się wynagrodzenie, niezależnie od tego, czy wezmą udział w spotkaniach.
2.4. PRZYGOTOWANIE DO BADAŃ
Nawet najlepsze kompetencje merytoryczne nie zagwarantują sprawnego przebiegu badań. Dlatego też przy tworzeniu harmonogramu należy uwzględnić czas na solidne przygotowanie się – zadbanie o wiele drobnych elementów, które mogą zaważyć na powodzeniu badań, a o których łatwo zapomnieć.
2.4.1. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZIA BADAWCZEGO
Zanim przeprowadzone zostaną badania – całe narzędzie badawcze wraz z wszystkimi dodatkowymi materiałami powinno zostać uzupełnione, sprawdzone i poprawione.
Prekwestionariusz
Na początku większości badań możliwe jest przeprowadzenie tzw. prekwestionariusza, który pozwala pozyskać od uczestników podstawowe informacje (np. dane demograficzne), zdobyć wiedzę o nawykach i przeszłych doświadczeniach czy zarejestrować kontekst. Dane te posłużą do wstępnej charakterystyki grupy respondentów.
Pilotaż lub konsultacje narzędzia badawczego
Niezbędnym krokiem tworzenia każdego narzędzia badawczego jest sprawdzenie jego poprawności z potencjalnymi odbiorcami. Wszystko po to, aby zweryfikować zrozumiałość pytań, ich ostrość i rozłączność, naturalność użytej terminologii oraz logiczną strukturę samego narzędzia. Pilotaż pozwala również na orientacyjne określenie długości trwania sesji badawczej i dostosowanie narzędzia do czasu,
E. Sobula,