Zob. B. de Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym wywiedziona, tłum. I. Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, oraz J. Żelazna, Spinozjańska teoria afektów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010.
40
M. Robson, Estetyczne wspólnoty Jacques’a Rancière’a, tłum. M. Kropiwnicki, w: J. Rancière, Dzielenie postrzegalnego, s. 166.
41
Zob. J. Rancière, Od polityki do estetyki?, tłum. M. Kropiwnicki, w: tenże, Dzielenie postrzegalnego, s. 49, oraz tenże, Dzielenie postrzegalnego. Estetyka i polityka, w: tamże, s. 85: „Skok poza mimesis nie jest w żadnym stopniu odmową figuracji”.
42
Określenie Féliksa Guattariego i Gilberta Simondona, cyt. za: R. Braidotti, Transpositions. On Nomadic Ethics, Polity Press, Cambridge 2006, s. 41.
43
„Ta zmiana perspektywy zakłada filozoficzny monizm oraz postuluje etyczny i afektywny komponent podmiotowości jako jej jądro; jest więc stanowiskiem antyracjonalistycznym” – pisze Rosi Braidotti w tekście Wbrew czasom. Zwrot postsekularny w feminizmie, tłum. M. Glosowitz, w: Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Wydawnictwo FA-art, Uniwersytet Śląski, Katowice 2012, s. 308. W dalszej części tekstu rozwijam tę tezę, wskazując wybrane aspekty feministycznych badań nad afektami (Coly, Chouliaraki).
44
Zob. R. Braidotti, Transpositions.
45
J. Dewey, Sztuka jako doświadczenie, tłum. A. Potocki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1975, s. 25.
46
Tamże, s. 100.
47
Zob. C. Hemmings, Invoking Affect. Cultural theory and the ontological turn, „Cultural Studies” 2005, vol. 19, no. 5, s. 564.
48
W ujęciu Sary Ahmed (a także Annammy Joy i Johna F. Sherry’ego Jr.) kognitywistyczne pojęcie transmisji kulturowej zostaje zastąpione ekonomiczną kategorią dystrybucji. Zob. S. Ahmed, Ekonomie afektywne, tłum. M. Glosowitz, „Opcje” 2013, nr 1–2, s. 16–23, oraz A. Joy, J.F. Sherry Jr., Speaking of Art as Embodied Imagination: A Multisensory Approach to Understanding Aesthetic Experience, „Journal of Consumer Research” 2003, vol. 30, no. 2, s. 259–282.
49
O różnicach terminologicznych w teoriach afektywnych pisze między innymi E. Shouse, Feeling, Emotion, Affect, „M/C Journal” 2008, vol. 8, no. 6, http://journal.media-culture.org.au/0512/03-shouse.php [data dostępu: 10.10.2014]. W niniejszym tekście pozwolę sobie nie rekonstruować rozległej debaty dotyczącej dwóch dróg rozwoju afektywnej formacji oraz różnych definicji pojęć emocji i afektu. Więcej na ten temat w: K. Bojarska, Poczuć myślenie: afektywne procedury historii i krytyki (dziś), „Teksty Drugie” 2013, nr 6.
50
Zob. J. Rancière, Dzielenie postrzegalnego, s. 88.
51
Pojęcie modernitaryzmu pochodzi z pracy Jacques’a Rancière’a. Wywodzi on je z Schillerowskiej koncepcji „estetycznej edukacji człowieka”, w ramach której „dominacja i podporządkowanie są przede wszystkim funkcją kategorii ontologicznych”; zob. tamże.
52
Zob. A.A. Coly, A Pedagogy of the Black Female Body: Viewing Angèle Essamba’s Black Female Nudes, „Third Text” 2010, vol. 24, no. 6, s. 662.
53
Zob. L. Chouliaraki, Post-humanitarianism. Humanitarian communication beyond a politics of pity, „International Journal of Cultural Studies” 2010, vol. 13, no. 2, s. 838.
54
Zob. J. Dewey, Sztuka jako doświadczenie, s. 119.
55
Zob. S. Ahmed, Ekonomie afektywne.
56
N. Bourriaud, Estetyka relacyjna, s. 46.
57
Zob. J. Rancière, Rewolucja estetyczna i jej skutki. Sploty autonomii i heteronomii, tłum. M. Kropiwnicki, w: tenże, Dzielenie postrzegalnego, s. 119.
58
Zob. B. Massumi, Autonomia afektu, tłum. A. Lipszyc, „Teksty Drugie” 2013, nr 6, s. 123.
M. Pustoła, Nie zakochuj się we władzy, w: J. Rancière, Dzielenie postrzegalnego, s. 23.
61
Zob. A. Johnston, C. Malabou, Self and Emotional Life. Philosophy, Psychoanalysis, and Neuroscience, Columbia University Press, New York 2013, s. 23–24.
62
Zob. G. Hartman, The Unmediated Vision: An Interpretation of Wordsworth, Hopkins, Rilke, and Valéry, Yale University Press, New Haven 1954.
63
Zob. I. Stokfiszewski, Zwrot polityczny, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2009.
64
Zob. M. Bal, A gdyby tak?, s. 179.
65
Zob. G. Deleuze, Co to jestfilozofia?, tłum. P. Pieniążek, Gdańsk 2000, s. 180–220.
66
Badane są głównie uwarunkowania wpływające na poziom empatii odbiorców, por. P.M. Bal, M. Veltkamp, How Does Fiction Reading Influence Empathy? An Experimental Investigation on the Role of Emotional Transportation, „PLOS One”, January 2013, vol. 8, issue 1.
67
K. Bojarska, (Nie)poruszeni: O Zagładzie, oglądających, odgrywających i opowiadających historię. Perspektywa afektywna. Grzegorz Niziołek, „Polski teatr Zagłady”, „Teksty Drugie” 2013, nr 6, s. 108.
68
Zob. inspirujące rozważania Ewy Majewskiej dotyczące Feministycznej analityki władzy. Suwerenności i sprawstwa w pracach Aleksandry Polisiewicz, w: taż, Sztuka jako pozór? Cenzura i inne paradoksy upolitycznienia kultury, Wydawnictwo Ha!art, Kraków 2013.
69
Hemmings krytykuje teoretyczki i teoretyków zwrotu afektywnego przede wszystkim za celebrację pozytywnej wersji afektu i niedostrzeganie zagrożeń związanych ze „złymi afektami” konsolidującymi dominujące systemy społeczne, zob. C. Hemmings, Invoking affect, s. 550–551.
70
Well-Being: The Foundation of Hedonic Psychology, ed. D. Kahneman, E. Diener, N. Schwarz, Russell Sage Foundation, New York 1999.
71
A. Margalit, The Decent Society, Cambridge 1996.
72
J. Elster, Sour Grapes, Cambridge University Press, Cambridge 1983, rozdz. 2.
73
L. Tołstoj, Anna Karenina, tłum. K. Iłłakowiczówna, Wrocław 1992, s. 7.
