1
Aleksander and Alicja Hertz Annual Memorial Lecture History & Remembrance, 12 listopada 2008 r., Fundacja Judaica, Centrum Kultury Żydowskiej, Kraków.
2
Chodzi o Menachema Begina, który wziął udział w zamachu na hotel King David (26 lipca 1946 roku).
3
G. Deleuze, Różnica i powtórzenie, tłum. B. Banasiak, K. Matuszewski, Wydawnictwo KR, Warszawa 1997, s. 312 (przyp. tłum.).
5
H. Bergson, Matière et mémoire (1896), Paris 1997, s. 29.
6
G. Deleuze, F. Guattari, Co to jest filozofia?, tłum. P. Pieniążek, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2000, s. 180.
7
Y. Hendeles, Anmerkungen zur Ausstellung/Notes on the Exhibition, w: Partners, red. C. Dercon, T. Weski, Haus des Kunst and Verlag der Buchhandlung Walter König, Munich, Cologne 2003, s. 187–229.
8
K. Silverman, The Threshold of the Visible World, Routledge, New York 1996, s. 163, 164, 167.
11
G. Deleuze, Kino. 1. Obraz-ruch. 2. Obraz-czas, tłum. J. Margański, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008, s. 111.
12
Zob. M.B.N. Hansen, Affect as Medium, or the Digital-Facial-Images, „Journal of Visual Culture” 2003, 2, s. 205–228. Doskonałe objaśnienie obrazu-uczucia, zob. P. Pisters, The Matrix of Visual Culture: Working with Deleuze in Film Theory, Stanford University Press, Stanford 2003, s. 66–71, i P. Marrati, Gilles Deleuze: Cinéma et philosophie, PUF, Paris 2003, s. 46–52. Świetne, pogłębione studium na temat książek Deleuze’a poświęconych kinu, do którego oba te teksty się odnoszą, stanowi praca D.N. Rodowicka Gilles Deleuze’s Time Machine, Duke University Press, Durham 1997.
13
K. Silverman, World Spectator, Stanford 2000, s. 29.
14
Pierwsze byłoby to, co Silverman ujmuje gdzie indziej jako „idiopatyczną identyfikację, formę psychicznego kanibalizmu” (1996). Ostatnie zaś to obiekt wykluczenia dla Brechta (1964). Krytyczna dyskusja Brechta, zob. Adorno (2003, s. 240–58).
15
K. Silverman, World Spectator, s. 55.
16
M. Heidegger, Bycie i czas, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 196. Zacytowane w: K. Silverman, World Spectator, s. 60.
17
C. Altieri, The Particulars of Rapture: An Aesthetics of the Affect, Cornell University Press, Ithaca 2003, s. 47. Definicja jest znacząco negatywna, ponieważ książka, w której się znajduje, została w całości poświęcona promowaniu afektów jako estetyki.
20
K. Silverman, All Things Shining, w: Loss, ed. D.L. Eng, D. Kazanjian, University of California Press, Berkeley 2003, s. 232–242 (235; podkreślenie dodane). Pierwsza część tego cytatu parafrazuje Heideggerowską „filozofię śmiertelności” (określenie Silverman, s. 341) z Bycia i czasu (s. 261–270). Silverman wyjaśnia konotacje niemieckiego Stimmung, które oznacza zarówno „nastrój”, jak i „nastrojowość”, w tym również w sensie muzycznym. Ważna dla filozofii bycia w świecie, co ma istotne znaczenie także w The House, jest Heideggerowska charakterystyka nastroju jako nastrojowości Dasein do czegoś innego. W przypadku instalacji Ahtila wystawia na scenie nastrój, przedstawia jego możliwość, ale go nie reprezentuje.
21
Zob. F. Jameson, Postmodernizm i społeczeństwo konsumpcyjne, tłum. P. Czapliński, w: Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków 1998.
22
D. Kuspit, Koniec sztuki, tłum. J. Borowski, Narodowe Centrum Kultury i Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 2006, s. 43.
27
Zob. S. Keen, Introduction: Narrative and the Emotions, „Poetics Today” 2011, vol. 32, no. 1.
28
Zob. m.in. Working with Affect in Feminist Readings: Disturbing Differences, ed. M. Liljeström, S. Paasonen, Routledge, London 2010.
30
Hoogland wskazuje na swego rodzaju renesans estetyki, który przejawia się w przełamaniu antyestetycznych tendencji postmodernizmu. Kategoria estetyki radykalnej pochodzi z pracy Isobel Armstrong, The Radical Aesthetic, Blackwell Publishers, Oxford 2000, natomiast po raz pierwszy terminu użyli organizatorzy konferencji „Immanent Choreographies: Deleuze and Neo-Aesthetics”, która odbyła się w 2001 roku w Tate Modern w Londynie; zob. R.C. Hoogland, A Violent Embrace. Art and Aesthetics after Representation, Dartmouth College Press, Hanover, New Hampshire 2014, s. 20.
31
Zob. R.C. Hoogland, A Violent Embrace, s. 15.
33
M. Foucault, Foucault Live: Collected Interviews, ed. S. Lotinger, Semiotext(e), New York 1996, s. 379. Cyt za: R. Shusterman, Świadomość ciała. Dociekania z zakresu somaestetyki, tłum. W. Małecki, S. Stankiewicz, Universitas, Kraków 2010, s. 75.
34
Koncepcja Bourriauda spotkała się z zarzutami apolityczności i negowania materialnego wymiaru sztuki. Autor we wstępie do polskiego wydania Estetyki relacyjnej odpiera jednak te zarzuty, wskazując przede wszystkim na zniesienie opozycji pomiędzy etycznym (jako zewnętrznym wobec formy) a estetycznym aspektem dzieła sztuki. Dzieło sztuki jego zdaniem stanowi przestrzeń negocjacji, gdzie odbiorcy pozostawia się swobodę konstytuowania sensu dzieła, a jego rzeczywistość społeczna stanowi w pewnej mierze wynik owego dialogu. Zob. N. Bourriaud, Nietrwałe zespolenia. Szlakiem teoretycznym od relacyjnego do „wędrującego”. Wstęp do wydania polskiego, tłum. Ł. Białkowski, w: tenże, Estetyka relacyjna, tłum. Ł. Białkowski, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2012, s. 9–32.
35
„Tym, co definiuje sztukę, jest relacja, nie autonomia”. Zob. M. Bal, A gdyby tak? Język afektu, tłum. M. Maryl, „Teksty Drugie” 2007, nr 1–2, s. 187.
36
N. Bourriaud, Estetyka relacyjna, s. 50.
