Przestrzenie manipulacji społecznej. Отсутствует
gdyby to wynikało z przypadkowego zgadywania, kto kłamie, a kto mówi prawdę (por. Bond i DePaulo, 2006). Niewykryte kłamstwo pozostaje skutecznym narzędziem manipulacji, bo pozwala na stworzenie w umyśle odbiorcy fałszywego przekonania, zwiększając przez to szanse na osiągnięcie celu, któremu kłamstwo miało służyć. Gdy jednak kłamstwo zostanie wykryte, konsekwencją będzie sceptycyzm i podejrzliwość wobec przyszłych interakcji (Deutsch, 1958, 1973, za: Lewicki, 1983). Kłamca musi liczyć się wówczas z utratą zaufania i tym samym z nadwyrężeniem (bądź zerwaniem) relacji z rozmówcą. Oprócz oczywistych argumentów natury etycznej, przemawiających przeciwko kłamaniu, przemawia przeciw niemu i to, że jest ono ryzykownym dla samego kłamcy narzędziem wpływu społecznego.
Kłamstwo jest trudnym, z punktu widzenia badacza, materiałem do badań. Badania nad technikami wpływu społecznego koncentrują się na znalezieniu sytuacji, w której będą one najbardziej skuteczne, rzadziej dotyczą obrony przed manipulacją. Kłamstwo natomiast jest zwykle rozpatrywane naukowo pod kątem tego, jak można je najskuteczniej wykryć (por. Buller i in., 1998; Cantarero, 2009; Ekman, 2006; Granhag i Strömwall, 2001; Kalbfleisch, 1994). Trudniejsze do zaakceptowania (aczkolwiek możliwe do zrobienia) byłoby powstanie szkoleń ze skutecznego kłamania i prowadzenie badań nad tym, jak efektywnie kłamać. Są to zagadnienia, które z etycznego punktu widzenia dla wielu pozostają nie do przyjęcia. Nie zmienia to faktu, że kłamstwo uznawać możemy za (naiwny) akt perswazyjny, jedną z wielu technik manipulacyjnych i mimo licznych ograniczeń natury etycznej, możemy starać się dociekać, jaka jest jego natura. Moim celem było zwrócenie uwagi na kłamstwo jako na technikę wpływu społecznego. Istotne jest tu omówienie relacji kłamstwa z pojęciami związanymi z wywieraniem wpływu i włączenie go do „rodziny” technik wpływu społecznego. Myślę, że warto, by kłamstwo na stałe znalazło swoje miejsce w opracowaniach dotyczących wywierania wpływu.
Antas, J. (2008). O kłamstwie i kłamaniu. Kraków: Universitas.
Aronson, E., Wilson, T.D. i Akert, R.M. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: Zysk i S-ka.
Aune, R.K. i Waters, L.L. (1994). Cultural differences in deception: Motivations to deceit in Samoans and North Americans. International Journal of Intercultural Relations, 18(2), 159–172.
Bond, C.F. i DePaulo, B.M. (2006). Accuracy of deception judgments. Personality and Social Psychology Review, 10(3), 214–234.
Buller, D.B. i Burgoon, J.K. (1996). Interpersonal Deception Theory. Communication Theory, 6(3), 203–242.
Buller, D.B., Burgoon, J.K., Buslig, A. i Rolger, J. (1998). Interpersonal deception theory: Examining deception from a communicative perspective. ARI Research Note 98–16.
Buss, D.M. (1987). Selection, evocation, manipulation. Journal of Personality and Social Psychology, 53(6), 1214–1221.
Cameron, K.A. (2009). A practitioner’s guide to persuasion: An overview of 15 selected persuasion theories, models and frameworks. Patient Education and Counseling, 74, 309–317.
Cantarero, K. (2009). Wykrywanie kłamstwa w komunikacji interpersonalnej. Psychologia Społeczna, 4,3(11), 167–176.
Cantarero, K. (2010). Podtrzymanie relacji – funkcja kłamstwa w komunikacji interpersonalnej. W: A. Łaba (red.), Współczesne teorie komunikacji 2 (s. 29–41). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
Cialdini, R.B. (2001). Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańsk: GWP.
DePaulo, B. (2008). Różne oblicza kłamstwa. W: A.G. Miller (red.), Dobro i zło z perspektywy psychologii społecznej. Kraków: Wydawnictwo WAM.
DePaulo, B. i Kashy, D.A. (1998). Everyday lies in close and casual relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 74(1), 63–79.
DePaulo, B., Kirkendol, S.E., Kashy, D.A., Wyer, M.M. i Epstein, J.A. (1996). Lying in everyday life. Journal of Personality and Social Psychology, 70(5), 979–995.
DePaulo, B., Lindsay, J.J., Malone, B.E., Muhlenbruck, L., Charlton, K. i Cooper, H. (2003). Cues to deception. Psychological Bulletin, 129(1), 74–118.
Doliński, D. (2006). Techniki wpływu społecznego. Warszawa: Scholar.
Ekman, P. (2006). Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie. Warszawa: WN PWN.
Fu, G., Xu, F., Cameron, C.A., Heyman, G. i Lee, K. (2007). Cross-cultural differences in children’s choices, categorizations, and evaluations of truths and lies. Development Psychology, 43(2), 278–293.
Galasiński, D. (2000). The language of deception. A discourse analytical study. Thousand Oaks: Sage.
George, J.F. i Robb, A. (2009). „A Comparison of Daily Deception among Australian and American University Students”. Proceedings of the Symposium on Credibility Assessment and Information Quality in Government and Business, 42nd Annual Hawaii International Conference on System Sciences, styczeń.
Goffman, E. (2000). Człowiek w teatrze życia społecznego. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Granhag, P.A. i Strömwall, L.A. (2001). Deception detection based on repeated interrogations. Legal and Criminological Psychology, 6, 85–101.
Grice, H.P. (1975). Logic and conversation. W: P. Cole, J.L. Morgan (red.), Syntax and semantics 3: Speech acts (s. 41–58). New York: Academic Press.
Griffin, E. (2003). Podstawy komunikacji społecznej. Gdańsk: GWP.
Guadango, R.E. i Cialdini, R.B. (2010). Preference for consistency and social influence: A review of current research findings. Social Influence, 5(3), 152–163.
Hubell, A.P., Chory-Assad, R.M. i Medved, C.E. (2005). A new approach to the study of deception in organizations. North American Journal of Psychology, 7(2), 171–180.
Kalbfleisch, P. (1994). The language of detecting deceit. Journal of Language and Social Psychology, 13(4), 469–496.
Kam, K., Kim, M. i Koyama, T. (2003). „The truth may not set you free”: A cross-cultural examination of the perceptions associated with the verbal content of truthful versus deceptive messages, and the relationship of these perceptions to subsequent judgments of deceit. Paper presented at the annual meeting of the International Communication Association, Marriott Hotel, San Diego, CA, 27 maja.
Leary, M. (1999). Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk: GWP.
Levine, T.R., Lapinski, M.K., Banas, J., Wong, N.C.H., Hu, A.D.S., Endo, K., Baum, K.L. i Anders, L.N. (2002). Self-construal, self and other benefit, and the generation of deceptive messages. Journal of Intercultural Communication Research, 31(1), 29–47.
Lewicki, R.J. (1983). Lying and deception. A behavioral model. W: M.H. Bazerman, R.J. Lewicki (red.), Negotiating in organizations. Beverly Hills: Sage.
Lindskold S. i Walters P.S. (1983). Categories for acceptability of lies. The Journal of Social Psychology, 120, 129–136.
Mandal, E. (2008). Miłość, władza i manipulacja w bliskich związkach. Warszawa: WN PWN.
Masip, J., Garrido, E. i Herrero, C. (2004a). Defining deception. Anales de psicologia, 20(1), 147–171.
Masip, J., Garrido, E. i Herrero, C. (2004b). The nonverbal approach to the detection of deception: Judgemental accuracy. Psychology in Spain, 8(1), 48–59.
Mealy, M., Stephen, W. i Carolina Urrutia, I. (2007). The acceptability of lies: a comparison of Ecuadorians and Euro-Americans. International Journal of Intercultural Relations , 31, 689–702.
Pope, W.R. i Forsyth, D.R. (1986). Judgements of deceptive communications: