Zarządzanie zasobami ludzkimi. Отсутствует
czynniki mogą wpływać w poszczególnych okresach zarówno na koniunkturę, jak i na dekoniunkturę dla danej organizacji. Oba zjawiska mają istotne znaczenie dla postępowania kadry menedżerskiej w obszarze zarządzania zasobami ludzkimi. Dla poszczególnych firm okres koniunktury czy dekoniunktury gospodarczej może się niekiedy znacząco różnić zarówno od innych firm, jak i od tego, co się dzieje w kraju w skali makro. W okresie koniunktury gospodarczej, ze względu na niski poziom bezrobocia, trudno pozyskać osoby utalentowane do firmy, oferując niezbyt wysokie wynagrodzenie. Rośnie też presja na podwyżkę wynagrodzenia na większości stanowisk pracy. Jest też większa skala przemieszczeń pracowników między firmami. Pracownicy nie obawiają się zwolnień i dlatego domagają się wyższych wynagrodzeń, wiedząc, że na rynku jest wiele ofert pracy. Okres poszukiwania pracowników w okresie koniunktury gospodarczej staje się dłuższy, wymaga większych nakładów na ten proces i w połączeniu z żądanymi wynagrodzeniami może mieć wpływ na szybkość, jakość i efektywność wykonania nowych kontraktów na wyroby czy usługi.
W okresie spowolnienia gospodarczego pojawia się konieczność dokonania redukcji zatrudnienia, co w konsekwencji wywołuje obniżkę konsumpcji i większe oszczędności, a to z kolei powoduje spadek popytu na produkty i usługi. Zwiększa się skala bezrobocia, pojawiają się też w niektórych firmach obniżki poziomu wynagrodzeń czy zmiany umów o pracę, co wpływa na atmosferę w pracy i rodzi nowe problemy związane z zarządzaniem zasobami ludzkimi w organizacji. Sprostanie wyzwaniom przyszłości w obszarze zarządzania zasobami ludzkimi w sposób efektywny w okresie koniunktury i dekoniunktury gospodarczej wymagać będzie elastycznego podejścia do tego obszaru zadaniowego [por. m.in. Juchnowicz (red.), 2007].
2.1.3. Zmiany demograficzne
Wśród licznych zewnętrznych uwarunkowań zarządzania zasobami ludzkimi są czynniki demograficzne, a szczególnie tendencje i przemiany odnoszące się do stanu i struktury ludności. Znaczenie przemian demograficznych dla realizacji funkcji personalnej dobrze oddaje sposób, w jaki zostały one określone i ocenione w jednej z publikacji: „deformacja demograficznej struktury społeczeństwa” [Trafiałek, 2016, s. 62]. Wprawdzie ważnym przejawem tych przemian jest wydłużanie się przeciętnego trwania życia, a więc zjawisko niewątpliwie pozytywne, ale towarzyszą temu zjawiska niekorzystne, czyli spadek liczby całej populacji, spadek odsetka ludności w wieku produkcyjnym, spadek odsetka osób w wieku produkcyjnym mobilnym, wzrost odsetka osób w wieku produkcyjnym niemobilnym, spadek odsetka ludności w wieku przedprodukcyjnym, wzrost odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym, depopulacja [Drela, 2017, s. 85]. Problemem jest to, że tempo wzrostu liczby ludzi starych przewyższa tempo wzrostu całej populacji, czego wyrazem są rosnące wartości współczynników obciążenia demograficznego. Obserwowany jest więc proces starzenia się demograficznego [Okólski, Fihel, 2012, s. 143], a prognozy dotyczące liczby ludności Polski wskazują na tendencję malejącą o charakterze ciągłym [Stokowski, 2015, s. 141]. Dla pracodawców oznacza to w pierwszej kolejności jakościowe niedobory podaży pracy, czyli brak możliwości zatrudnienia odpowiednio wykwalifikowanych pracowników, ale pogłębianie niekorzystnych tendencji demograficznych prowadzi także do niedoborów ilościowych, czyli braku wystarczająco licznej grupy chętnych oraz zdolnych do podejmowania zatrudnienia, niezależnie od dopasowania podaży do potrzeb kwalifikacyjnych [Drela, 2017, s. 85].
Pomimo wzrostu odsetka osób w wieku produkcyjnym niemobilnym oraz w wieku poprodukcyjnym dostrzegalny jest paradoks polegający na tym, że w drugiej połowie XX wieku średnia długość życia w krajach wysoko rozwiniętych wydłużyła się o 10 lat i mniej więcej o tyle samo obniżył się wiek rzeczywistego przechodzenia na emeryturę. Skutkiem tego „podwojony został okres otrzymywania świadczeń emerytalnych, a okres składkowy został skrócony o jedną czwartą” [Jurek, 2012, s. 103]. Powoduje to, że zagrożone staje się poprawne funkcjonowanie systemów emerytalnych. Wskaźniki dotyczące zatrudnienia osób w starszych grupach wieku produkcyjnego (55–64 lata) w wielu krajach Unii Europejskiej ocenione zostały jako zbyt niskie, w związku z czym postulaty dotyczące podniesienia ich wprowadzono do dokumentów strategicznych, np. Strategii lizbońskiej z 2000 roku, zakładając ich podniesienie do 50% [Kotowska, Abramowska-Kmon, 2011, s. 26]. W efekcie wskaźnik dla całej Unii wzrósł w 2010 r. do 46%, aczkolwiek różnił się on między krajami, w Szwecji wynosił bowiem 70%, a na Malcie 28,1% [Kotowska, Abramowska-Kmon, 2011, s. 28]. Tymczasem zauważono, że „Potencjał osób starszych jest na tyle duży, że polityka państwa powinna zmierzać w kierunku jego wykorzystania” [Jabłońska-Porzuczek, Łuczka, 2016, s. 118]. Uzasadnione jest zatem podejmowanie wielopoziomowych działań mających na celu zapobieganie przedwczesnej dezaktywizacji zawodowej. Ich wielopoziomowość wynika z faktu, że podejmować je powinien rząd, władze regionalne i lokalne, pracodawcy, a także poszczególne osoby, do których inicjatywy są adresowane.
Opóźnianie przejścia na emeryturę wykorzystuje ograniczenie oddziaływania czynników „wyciągających” (pull factors) z zatrudnienia, którymi są np. świadczenia emerytalne (stąd np. podejmowane w wielu krajach podnoszenie wieku emerytalnego) czy obowiązki opiekuńcze względem członków rodziny (dlatego jednym z benefitów oferowanych przez pracodawców bywa na przykład pomoc w opiece nad niesamodzielnymi rodzicami pracownika). Oddziaływać można jednak i w inny sposób, czyli osłabiając działanie czynników „wypychających” (push factors) z zatrudnienia, czyli takich, które zniechęcają do pracy [Smyer, Pitt-Catsouphes, 2007, s. 26; Moczydłowska, Kowalewski, 2014, s. 134]. Czynniki wypychające mogą np. być związane z pogarszającym się zdrowiem, ze zwiększającym się wraz z wiekiem zmęczeniem powodowanym przez pracę, większym dyskomfortem związanym z warunkami pracy (w tym np. temperaturą), ale też poczuciem bycia dyskryminowanym. Ich oddziaływanie może ograniczać pracodawca, realizując funkcję personalną z uwzględnieniem założeń zarządzania wiekiem, a w tym np. uelastyczniając czas pracy (wymiar lub rozkład), wprowadzając rotację na stanowiskach, zmniejszając szkodliwe oddziaływanie warunków pracy, w szczególności tych, których percepcja uzależniona jest od wieku (np. temperatura, oświetlenie), dostosowując możliwości rozwoju do potrzeb i oczekiwań pracowników z różnych warstw wiekowych. Możliwe jest zatem wystąpienie także pozytywnych skutków zmian demograficznych, polegających na eliminowaniu przez pracodawców podczas realizacji funkcji personalnej działań dyskryminujących pracowników ze względu na wiek: starszy (ageizm) lub młodszy (adultyzm).
2.1.4. Rynek pracy
Jedną z determinant zarządzania zasobami ludzkimi jest rynek pracy, który możemy rozpatrywać w kontekście mikroekonomicznym (konkretnego zakładu pracy) i makroekonomicznym (gospodarki). W ramach uwarunkowań, w których przychodzi funkcjonować przedsiębiorstwom, a tym samym pracownikom tworzącym wspomniane przedsiębiorstwa, nie sposób zapomnieć o miejscu spotkania się pracowników i pracodawców, którym jest rynek pracy.
Rynek jako kategoria gospodarki towarowej rozpatrywany jest według różnorodnych kryteriów jako: przedmiot transakcji, obszar występowania czy zasięg. Obok podstawowych rynków, w postaci rynku kapitału pieniężnego, surowców, dewiz, wyodrębnia się również rynek pracy, którego znajomość funkcjonowania w Polsce nabiera szczególnego znaczenia. Rynek pracy analizowany jest przede wszystkim w aspekcie relacji między podażą pracy a popytem na pracę. Relacje te odnoszą się do niezliczonych i aktywnie zmieniających się związków popytu i podaży pracy, które przede wszystkim zależą od ekonomicznych warunków. Konkurencyjny rynek dla specyficznego towaru, jakim jest praca, analizowany może być w aspekcie jej popytu, którego odbiciem są zachowania i decyzje pracodawców, oraz podaży pracy, której wskaźnikami są decyzje i zachowania pracowników [podano za Zając, 2005, s. 189]. W grę wchodzą tutaj również działania różnorodnych instytucji pozostających w bezpośrednim związku z rynkiem pracy. Relacje, jak również zmieniające się związki, zależności popytu i podaży pracy oraz reakcje elementów systemu w makro- i mikroskali współtworzą procesy rynku pracy.
Na