Ogniem i mieczem. Henryk Sienkiewicz

Ogniem i mieczem - Henryk  Sienkiewicz


Скачать книгу
doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp.

236

wola — tu: wolnosc Kozakow, niepodlegajacych panszczyznie ani prawu; samowola, brak kontroli spolecznej i prawnej.

237

Rusin — dzis: Ukrainiec.

238

wschodni obrzadek — prawoslawie.

239

Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.

240

Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.

241

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

242

pacyfikowac — tu: uspokajac, lagodzic nastroje.

243

czerkaski — z Czerkas; Czerkasy — miasto nad Dnieprem, polozone ok. 60 km na polnoc od Czehrynia.

244

bulawa (z tur.) — symbol wladzy wojskowej; rodzaj broni, mala maczuga, czesto ozdobna.

245

bisurmanin (przest. pogard.) — muzulmanin, tu: sultan turecki i chan tatarski.

246

praeparatur (lac.) — szykuje sie, jest przygotowywana.

247

pan krakowski — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651.

248

waszec — pan; skrot od: wasza milosc.

249

Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.

250

Sicz Zaporoska — Zaporoze, kraina zamieszkana przez Kozakow zaporoskich; takze: ich wedrowna stolica, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

251

repeto (lac.) — powtarzam.

252

Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp.

253

Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.

254

do pana chorazego koronnego — Aleksander Koniecpolski herbu Pobog (1620–1659), ksiaze, chorazy wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanislawa Koniecpolskiego.

255

Zaslawski-Ostrogski, Wladyslaw Dominik (1618–1656) — ksiaze, koniuszy wielki koronny i starosta lucki, jeden z najbogatszych magnatow Korony.

256

spasi Chryste (ukr.) — ratuj, Chryste.

257

ktoren (daw. dial.) — dzis popr.: ktory.

258

konfuzji (z lac. confusio: zmieszanie) — wstyd, obraza.

259

barwa — umundurowanie albo element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.

260

Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.

261

czaban — pasterz stepowy.

262

palic z piszczeli — strzelac; piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.

263

spasi Chryste (ukr.) — ratuj, Chryste.

264

chorowody — ukr. i ros. piesni i tance ludowe, zwiazane z wiosennymi i letnimi obrzedami.

265

palic z samopalow — strzelac; samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.

266

Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.

267

Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.

268

Semi-Mogily (ukr. Semy Mohyly a. Semymohyly) — osada na poltawszczyznie, w srodkowo-wsch. czesci Ukrainy.

269

Chorol — miasto na Poltawszczyznie, na lewym brzegu srodkowego Dniepru.

270

Zolkiewski, Stanislaw herbu Lubicz (1547–1620) – polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz krolewski, wodz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginal w czasie bitwy pod Cecora.

271

bitwa pod Solonica (1596) — bitwa, w ktorej hetman Zolkiewski pokonal kozackich powstancow Semena Nalewajki, a jego samego wzial do niewoli; zwana tez bitwa pod Lubniami a. bitwa pod Ostrym Kamieniem.

272

Polowcy a. Kumanowie — lud pochodzenia altajskiego, w sredniowieczu wschodni sasiedzi Slowian, w XIII w. pokonani i wchlonieci przez Mongolow Zlotej Ordy.

273

wataha — tu: oddzial kozacki, zbieranina uzbrojonych, groznych ludzi.

274

Sula — rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy doplyw Dniepru; nad Sula byly polozone Lubnie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.

275

kierz (daw., D. lm: krzow) — krzew.

276

sarn — dzis popr. forma D. lm: saren.

277

suhak — ssak kretorogi, spokrewniony z gazelami, dzis zyje tylko w Azji Srodkowej, w XVII w. mozna go bylo spotkac na terenie calej dzisiejszej Ukrainy.

278

popieliszcze — pogorzelisko, ruiny.

279

Zaporozcy — Kozacy z Zaporoza.

280

gony bobrowe — gniazdo bobrow, zeremie.

281

Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.

282

Sicz Zaporoska — Zaporoze, kraina zamieszkana przez Kozakow zaporoskich; takze: ich wedrowna stolica, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

283

sloboda — nowo powstala osada, ktorej mieszkancy zostali zwolnieni na kilkadziesiat lat od oplat i zobowiazan feudalnych.

284

futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.

285

Wisniowiecki, Michal (zm. 1616) — ksiaze, magnat kresowy, starosta owrucki, zonaty z corka hospodara woloskiego, Jeremiego Mohyly, ojciec ksiecia Jeremiego Wisniowieckiego (1612–1651); podobno zabila go trucizna, podana w komunii swietej.

286

swobody — tu: zwolnienie od danin,


Скачать книгу