Ιστορία της Ρωμιοσύνης, Πρώτος τόμος. Eftaliotis Argyris
μέσα σταθάνατο νερό της αλήθειας, άφινε σαπίλα και θάνατο μέσα στη μεγάλη καρδιά του. Σ' ακατάπαυη θεωρητικότητα βυθισμένος, δεν μπορούμε καλά καλά να πούμε μήτε μισόν αιώνα πως κάθισε να νοιαστή και τα μελλούμενα του, και να συστήση κάποιον πολιτικό και στρατιωτικόν οργανισμό, για να διαφεντευτή μια μέρα από τον αχάριστο κόσμο. Και το πιο χερώτερο, που όλα εκείνα τα θεωρητικά του στοιχεία, τα δοξασμένα και τα μυριοκαμάρωτα, έγιναν ύστερα γάγγραινες φοβερές μέσα στ' αρρωστιάρικα σπλάχνα του. Καθώς δα είδαμε τη Σοφιστική.
Θεωρητικός λοιπόν και με καλά, θεωρητικός και με κακά ο Ελληνισμός. Με τα καλά του φωτίζει τον κόσμο και δοξάζεται. Με τα κακά του σκοτεινιάζεται και ταπεινώνεται.
Σκοτεινιασμένος και ταπεινωμένος θα βυθιζότανε μέσα στη φρίκη που τοίμαζε στον κόσμο η πλημμύρα της βαρβαρωσύνης, και θαφανιζότανε σαν τόσα και τόσα άλλα έθνη που ήρθαν και διάβηκαν, μόνο που πρόβαλε ταστέρι της Βηθλεέμ, και μας περέχυσε νέα ζωή· η δύναμη κ' η χάρη που ως και τη σοφιστική μας αρρώστια τηνέ γύρισε σε καλό, και σαν είδος φρύγανα την πήρε για νανάψη τη θρησκευτική φλόγα που της είχε μεγάλη ανάγκη ο απελπισμένος ο κόσμος.
Και για να γίνη τέλειο και πιο σταθερό το θρησκευτικό αυτό ξαναγέννημα, για να δώση γερούς καρπούς η θεόσταλτη η επανάσταση, βρέθηκε ξένος Καίσαρας, που σα να πρόβλεπε όλα τα δεινά που φοβέριζαν τον κόσμο, και σα να τον οδηγούσε αθώρητο χέρι, αφίνει τη δοξασμένη του Ρώμη, και με σταυρό στο χέρι και στην καρδιά κατεβαίνει και στήνει άλλη, πιο δυνατή και πιο δυσκολόπαρτη Ρώμη στην καταφρονεμένη μας την Ανατολή.
Κ' έτσι, αν έγινε ο Ελληνισμός όργανο του Χριστιανισμού, έγινε όμως κι ο Χριστιανισμός, καθώς κι όσα έκαμε ο Μέγας ο Κωσταντίνος για να στεριώση το κράτος του, αφορμή να ξαναγεννηθή ο Ελληνισμός. Επειδή τότες μαζεύτηκαν τα παλιά και νέα συστατικά που και ζύμωσαν κ' έπλασαν την καθαυτό Ρωμιοσύνη.
Αυτά τα συστατικά τώρα θα δούμε και θα μελετήσουμε. Εκεί μέσα θα βρούμε το υλικό κάθε δόξας που μας στεφάνωσε και κάθε συφοράς που μας ταπείνωσε. Κι απ' τις δόξες όμως περνώντας κι από τις ταπείνωσες ένα πράμα θα βρίσκουμε πάντα, και πολλές φορές αναπάντεχα, τη ζωή.
Η ζωή αυτή βαστάχτηκε από πολλές αιτίες που αργότερα θα τις ξετυλίξη ο λόγος. Μια όμως αιτία πρέπει ναναφερθή από τώρα, και σαν κυριώτερη που είναι, κ' επειδή έχει στενή συγγένεια με το χριστιανικό κίνημα που θα ιστορηθή όπου κι αν είναι. Δηλαδή η δύναμη που σήμερα τη λέμε Πίστη, μα όχι κι όλως διόλου σωστά, επειδή Πίστη καθώς ο Παύλος την εννοούσε, και καθώς μερικοί από τους τωρινούς Ευρωπαίους την έχουν, τέτοια πίστη ο Ρωμιός δεν την πολυόννοιωσε. Ο Ρωμιός αγάπησε στην αρχή αρχή τα δόγματα, και τα ψιλοχτένισε μάλιστα και τα ξεδιάλυνε με τρόπο που ως τα σήμερα έχουν κύρος σ' Ανατολή και Δύση. Κατόπι, όταν τα στολίδια της διαλεχτικής του τέχνης τα θάμπωσαν οι αιώνες, η θρησκεία του κατάντησε σεβασμός και λατρεία της Παναγιάς του και του Χριστού του. Καλοτυχούσε; Δόξαζε ταγαπημένα του αυτά όντα. Δυστυχούσε; τα παρακάλειε και τους πρόσπεφτε ζητώντας βοήθεια. Παρακείθε δεν πήγαινε η ψυχή