Ιστορία της Ρωμιοσύνης, Πρώτος τόμος. Eftaliotis Argyris
κι ο Βεσπασιανός σ' όλη την Ελλάδα, από την Κέρκυρα ως τη Ρόδο. Θέλεις δε θέλεις θυμάσαι το Σούτζικο «είναι λεύτερος ο τύπος φτάνει μόνο να μη γράφης». Έτσι και στη Ρόδο τότες· κηρυγμένη αυτόνομη, σώνει μόνο να στένη κι απόναν αδριάντα σε κάθε Ρωμαίο που διάβαινε από τα μέρη της.
Ο πρώτος Αυτοκράτορας που φαίνεται σα νάννοιωσε κάπως βαθιά στη συνείδησή του το τι είτανε μια φορά η Ελλάδα και πόση ιερή έπρεπε να την έχη ένας Ρωμαίος τη χώρα που γέννησε την αλήθεια, την ομορφιά, και τη λευτεριά, ο πρώτος που τη σεβάστηκε, τη συμπόνεσε, και πάσκισε να τη νεκραναστήση, είταν ο καλοκάγαθος ο Τραϊανός (98 μ. Χ.). Στέλνοντας αυτός το Μάξιμο να φέρη τάξη κι ανθρωπισμό στην ξεπεσμένη την πατρίδα της δόξας, έβαλε το Νεώτερο Πλίνιο και τούγραψε φρόνιμες πατρικές οδηγίες, που όσο και να μύριζαν φιλοσοφικές λυχναριές, έκαμαν όμως κάποιο καλό στην Ελλάδα. Ο αδριάντας του Τραϊανού που στήθηκε στην Ολυμπία δεν είταν κι αυτός σαν τους αδριάντες της Ρόδος. Ή κι αν είταν απλής κολακείας μνημείο, το σφάλμα δεν έπεφτε τόσο του Τραϊανού όσο τωνέ δικώ μας, που κ' οι δυο οι Πλίνιοι δεν μπορούσανε πια να τους αλλάξουν.
Ύστερ' από τον Τραϊανό ξεπέφτουμε πάλι στον παλιό τον τύπο του Φιλελληνισμού – στα χτίρια, στα στεφανώματα, και στα μεγαλεία. Το μη παρακείθε της Ρωμαϊκής κενοδοξίας και της Ελληνικής πετεινομυαλωσύνης το βλέπουμε στην εποχή του Αδριανού. Βάλθηκε ο Αδριανός να τη μεταχύση την Αθήνα και να την κάμη «Αδριανούπολη». Ακόμα φαίνεται η επιγραφή απάνω στην περίφημη Πύλη του, από την πλευρά που βλέπει κατά τον Ιλισσό, και που λέει πως από κείθε μπαίνεις στου Αδριανού, κι όχι στου Θησέα την Πόλη. Δευτερώνεται λοιπόν των προτερινών Αυτοκρατόρων η πολιτική. Να τους ξαναζωντανέψη τους Αθηναίους, ή να τους ξαναφέρη στη χώρα τους όσα ο Σύλλας κι ο Νέρωνας ξολοθρέψανε κι αρπάξανε, σα δύσκολο· και μήτε ταίριαζε με τη φιλοδοξία του. Ποιος θα τους λάτρευε τότες! Μεταφέρνει λοιπόν πλούτη από τη Ρώμη και τα σπέρνει αλύπητα στην Ελλάδα μέσα. Ως και σιτάρι τους μοίραζε χάρισμα. Φρόντισε να γίνη και προστάτης τω σοφώνε κείνης της εποχής, ίσως για να του πλέκουν εγκώμια.
Έλεγες και ζούλευε τη δόξα του Περικλή όταν έχτιζε τη νέα του Πολιτεία δίπλα σταθάνατα μνημεία του Ιχτίνου και του Φειδία. Στο Ρωμαίο η μίμηση έρχεται όχι δεύτερο, μα πρώτο φυσικό, κ' εδώ ο Αδριανός βρέθηκε στα νερά του. Ναός της Ήρας, ναός του «Πανελληνίου Διός», ναός «τοις Πάσι Θεοίς», γυμνάσια, στοές, βιβλιοθήκες, όλα θεόλαμπρα, όλα πλούσια, όλα δίχως ψυχή και ζωή, εξόν οι Κολώνες του Ολύμπιου Δία, που από τις εκατόν είκοσι τέσσερεις ακόμη ζούνε και στέκουνται δεκαπέντε· ίσως επειδή τα είχε αγιασμένα τα θεμέλια του ναού εκείνου ο ίδιος ο Πεισίστρατος κ' οι απόγονοι του.
Οι Αθηναίοι πάλε, καθώς κ' οι άλλες πολιτείες, που μόνη τους τέχνη τώρα είτανε να θεοποιούν τους Ρωμαίους, τι άλλο να του κάμουν του νέου αυτουνού Θεού τους, παρά να του στένουν αμέτρητους αδριάντες! Μέσα στο ναό του Ολύμπιου Δία μονάχα, σιμά στο χρυσολεφάντινο άγαλμα του μεγάλου του Θεού, έβλεπες τόσους αδριάντες του Αδριανού, όσες είταν Ελληνικές πολιτείες!
Και μήτ' αυτή η μοναδική