Transport w przedsiębiorstwie. Wojciech Budzyński
poświęconej elementom umowy. Najczęściej w zestawie tym znajdują się:
■ Klauzule uniwersalne:
– klauzula ważności umowy,
– klauzula kar umownych ,
– klauzula arbitrażowa,
– klauzula siły wyższej,
– klauzula postępowania reklamacyjnego,
– klauzula rozwiązania umowy,
– klauzula poufności,
– klauzula zmian i uzupełnień.
■ Klauzule specyficzne dla umów z przewoźnikiem lub zleceniodawcą zagranicznym:
– klauzula prawa właściwego,
– klauzula języka umowy.
■ Klauzule inne.
W związku z tym, że najwięcej pułapek i niebezpieczeństw można umieścić w warunkach ogólnych, jeżeli warunki takie są narzucone przez partnera, druga strona powinna dokładnie je przeanalizować i zgłosić swoje zastrzeżenia. Niejednokrotnie dochodzi do impasu w negocjacjach pomiędzy stronami, bo uważają one, że do umowy powinny być dołączone albo OWP przewoźnika albo OWP zleceniodawcy (nazywane też ogólnymi warunkami zakupu usług przewozowych). W przypadku braku zdecydowanej przewagi negocjacyjnej trudno czasami przeforsować swoje warunki ogólne. Strony mogą jednak stworzyć wspólne warunki, biorąc do umowy pewne zapisy z jednych warunków, a inne zapisy z drugich. Wymaga to od stron poświęcenia więcej czasu przy zawieraniu umowy, ale może się opłacić, bo na wypadek późniejszego sporu strony znacznie ograniczą ryzyko zgody na niekorzystne dla siebie zapisy.
Duże przedsiębiorstwa przewozowe, umieszczając swoje ogólne warunki na stronie www, na ogół wymagają ich zaakceptowania przy wypełnianiu zleceń transportowych na tych stronach. W przeciwnym przypadku program takiego zlecenia nie przyjmie.
3.4.
Zabezpieczanie rozstrzygania spraw spornych
Pomimo tego, że kwestie reklamacji z tytułu ubytku lub uszkodzenia przesyłki, a także niedotrzymania terminu dostawy przez przewoźnika regulują właściwe przepisy (konwencje przewozowe oraz ustawa Prawo przewozowe), wydaje się właściwe ujęcie tych zapisów w umowie przewozu.
Przewoźnik powinien pamiętać, że nie ma możliwości ograniczenia w umowie swojej odpowiedzialności, niemniej może ją rozszerzyć czy doprecyzować wiele kwestii.
W umowach spotyka się zawężanie limitów odpowiedzialności przewoźnika lub rozszerzanie zakresu zwolnień od odpowiedzialności. Zabiegi takie nie są skuteczne, ponieważ zarówno konwencje przewozowe, jak i ustawa Prawo przewozowe są aktami bezwzględnie obowiązującymi, które umową zmieniane być nie mogą.
Podobnie przy przewozach krajowych procedury zgłaszania reklamacji, a także właściwe terminy, zostały sformułowane w Rozporządzeniu Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie ustalania stanu przesyłek oraz postępowania reklamacyjnego26. Jako akt wykonawczy do Prawa przewozowego, rozporządzenie to należy traktować także jako akt prawa bezwzględnie obowiązującego.
Zleceniodawca w umowie z przewoźnikiem może jednak doprecyzować procedurę weryfikacji stanu towaru oraz zgłaszania reklamacji z tytułu ubytków czy uszkodzeń. W szczególności może też przewidzieć procedury zgłaszania przewozu towarów wartościowych i deklarowania ich wartości, a także odpowiedzialności przewoźnika za nieprzestrzeganie takich procedur.
Inaczej sprawa wygląda przy współpracy ze spedytorem, który świadczy czyste usługi spedycyjne. Słowo „czyste” oznacza tutaj, że spedytor taki nie będzie występował w roli przewoźnika, bo wówczas odpowiada z tytułu ubytków i uszkodzeń, a także opóźnień, jako przewoźnik.
Kwestię odpowiedzialności spedytora regulują tzw. Ogólne Polskie Warunki Spedycyjne (OPWS 2010). Nie jest to akt prawa bezwzględnie obowiązujący, a jedynie uzans, czyli zwyczaj handlowy skodyfikowany przez Polską Izbę Spedycji i Logistyki w Gdyni. Izba ta zobowiązała swoich członków do stosowania tych uzansów. Niemniej, z prawnego punktu widzenia, zawsze umowa pomiędzy spedytorem a jego zleceniodawcą będzie miała znaczenie istotniejsze niż uzans. Zleceniodawcy powinni zatem uważać na zapisy takich umów odnośnie do reklamacji, bo mogą one odbiegać od zapisów OPWS 2010. Nie każdy spedytor jest też członkiem PISiL.
Uzgodnienie w umowach spedycji zasad odpowiedzialności spedytora za uszkodzenie, ubytek czy opóźnienie wydaje się więc szczególnie istotne. Nawet stosując OPWS 2010 w tym zakresie, strony powinny powołać się na ten uzans.
Ponadto dochodzenie reklamacji nie ogranicza się jedynie do reklamacji towarowych. We wzajemnej współpracy pojawia się także wiele reklamacji handlowych, wynikających z nieprawidłowo wykonanej umowy w zakresie ustaleń cenowych czy pozacenowych. Tych kwestii żadne konwencje ani uzanse nie precyzują. Powinny zrobić to strony w umowie. Mogą one także w takich sprawach odwołać się do zapisów Kodeksu cywilnego, jeżeli prawo polskie będzie tu prawem właściwym. Dotyczy to zarówno przewoźników, spedytorów, jak i ich zleceniodawców.
Wśród problemów związanych z reklamacjami handlowymi, które strony umowy przewozu czy umowy spedycji najczęściej regulują w formie zapisów umownych, można wymienić następujące:
● tryb postępowania w przypadku niedotrzymania ustaleń cenowych, czyli wynagrodzenia przewoźnika lub spedytora, co związane jest z naliczaniem odsetek, a także możliwością zastawu na posiadanym towarze;
● postępowanie i odpowiedzialność w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w wystawieniu dokumentów, jeżeli wystawienie takie było obowiązkiem przewoźnika lub spedytora, a błędy w tym zakresie wywołały określoną szkodę po stronie zleceniodawcy;
● możliwość dochodzenia szkody wynikłej z zastosowania niewłaściwego transportu, jeżeli ustaleń w zakresie wymagań odnośnie do środka transportu dokonano w umowie, a nie dotrzymał ich przewoźnik lub spedytor;
● zasady odpowiedzialności za opóźnienie przekazania instrukcji, które miał przekazać przewoźnik lub spedytor, co najczęściej dotyczy instrukcji wysyłkowych, gdy ich brak we właściwym terminie doprowadził do opóźnienia załadunku, a w konsekwencji także opóźnienia przewozu;
● konsekwencje z tytułu niedotrzymania przez przewoźnika lub spedytora uzgodnień w zakresie poufności, które strony uzgodniły w umowie, jeżeli doprowadziło to do szkody po stronie zleceniodawcy;
● sposób interpretacji zjawiska siły wyższej, na którą bardzo często powołuje się przewoźnik lub spedytor w sytuacji, gdy nie wykona lub nieprawidłowo wykona umowę przewozu, a nie będzie to bezpośrednio od niego zależne (np. rozstrzygnięcie czy w transporcie drogowym korki na drogach lub wypadek może być takim zwolnieniem od odpowiedzialności);
● zasady działań regresowych wobec przewoźnika lub spedytora w sytuacji poniesienia przez zleceniodawcę odpowiedzialności wobec strony trzeciej (np. funkcjonariuszy inspekcji drogowej, służb celnych lub policji), jeżeli odpowiedzialność ta wynikała z winy przewoźnika lub spedytora;
● konsekwencje niezachowania ustalonej formy zmian umowy (pisemnej), jeżeli zmiana taka doprowadziła do nieporozumień pomiędzy stronami, a w rezultacie do szkody.
W zakresie odpowiedzialności za szkodę strony mogą odwołać się do przepisów ogólnych prawa cywilnego, niemniej ze względu na specyfikę umów przewozu czy spedycji uszczegółowienie zasad takiej odpowiedzialności znacznie ułatwia proces reklamacyjny w tej kwestii, a także ewentualne dochodzenie dalszych sporów na drodze sądowej.
Szczegółowo problemy dochodzenia reklamacji towarowych zostały przedstawione
Dz. U. z 2006 r., nr 38, poz. 266.