Transport w przedsiębiorstwie. Wojciech Budzyński
Oczywiście, zleceniodawca może niezwłocznie nie wyrazić zgody na takie zmiany.
Istotną kwestią wiążącą się z problemem zawierania umów w drodze oferty jest także postanowienie art. 71 ustawy Kodeks cywilny. Według tego artykułu ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy. W związku z tym cennik przewoźnika na jego stronie www lub przesłany wcześniej zleceniodawcy nie stanowi oferty, jeżeli nie odwołano się do niego na etapie ofertowym. Znaczne, nieuzasadnione odstępstwa od takiego cennika mogą być jednak traktowane jako przejaw nieuczciwej konkurencji.
Zawierając umowę przewozu w formie negocjacji, strony podpisują najczęściej tzw. umowę jednodokumentową, pod którą widnieje podpis zleceniodawcy i przewoźnika. Zastosowanie ma tutaj art. 72 ustawy Kodeks cywilny, zgodnie z którym umowa taka zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, jakie były przedmiotem negocjacji.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że w sytuacji, gdy którakolwiek strona rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy. Czasami zdarza się bowiem, że negocjacje takie są rozpoczynane w celu badania rynku i cen, a nie w celu skorzystania z usługi transportowej.
Niejednokrotnie dochodzi do zastrzeżenia przez zleceniodawcę lub przewoźnika poufności przekazywanych informacji, dokumentów lub cen. Zgodnie z art. 72 pkt 1 ustawy Kodeks cywilny, jeżeli w toku negocjacji strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności, druga strona jest obowiązana do nieujawniania i nieprzekazywania ich innym osobom oraz do niewykorzystywania tych informacji do własnych celów, chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, o których mowa powyżej, uprawniony może żądać od drugiej strony naprawienia szkody albo wydania uzyskanych przez nią korzyści. Do tej sytuacji można też zastosować przepisy o tajemnicy przedsiębiorstwa czy przedsiębiorcy.
Proces zawierania umowy przewozu w formie aukcji przedstawiono w podrozdziale 1.4, poświęconym giełdom transportowym. Tzw. giełdy transportowe czy frachtowe są w zasadzie portalami przetargowymi, w których biorą udział przypadkowi oferenci.
Zleceniodawca może też ogłosić klasyczny przetarg na usługi transportowe. Ma to miejsce przy wyborze przewoźnika, który będzie obsługiwał zleceniodawcę w dłuższym okresie. Z takim przewoźnikiem zostanie podpisana umowa ramowa.
W ramach przetargu dochodzi do składania ofert na podstawie wskazanych w nim ogólnych warunków. W celu rozstrzygnięcia przetargu ogłaszający dokonuje otwarcia ofert i wyboru oferenta, który zaproponował najkorzystniejsze warunki. Są to najlepsze warunki cenowe lub największa liczba punktów, stawianych według ogłoszonego wcześniej klucza za najważniejsze elementy umowy, nie tylko cenę usługi.
Zawarcie umowy przewozu za pomocą faksu czy e-maila jest możliwe i często praktykowane. Wynika to z faktu, że prawo nie przewiduje dla takiej umowy jakiejś szczególnej formy.
Jest dobrą praktyką kupiecką, aby po otrzymaniu zlecenia transportowego faksem lub e-mailem przewoźnik wysłał potwierdzenie gotowości do wykonania usługi transportowej tą samą drogą, którą otrzymał zlecenie.
Dochodzi wówczas do dwóch zgodnych oświadczeń woli i zawierana jest umowa przewozu. Czasami przewoźnik podpisuje i odsyła samo zlecenie, gdy jest w nim rubryka na takie potwierdzenie.
Powyższa procedura umożliwia skompletowanie dokumentacji do celów dowodowych przy ewentualnym sporze, także sądowym.
Omówione kwestie związane z zawieraniem umowy odnoszą się także do umowy spedycji. W tym przypadku będziemy mieli do czynienia najczęściej ze zleceniem spedycyjnym. Specyfikę takiego postępowania ujęto w części książki poświęconej współpracy ze spedytorem.
Listu przewozowego nie należy utożsamiać z umową przewozu. W liście takim mogą znaleźć się warunki przewozu, niemniej jest on jedynie potwierdzeniem zawarcia umowy przewozu, a nie samą umową. Warunki przewozu są też zazwyczaj elementem konosamentu. Konosament jest dokumentem wartościowym, w porównaniu z listem przewozowym, niemniej także nie stanowi umowy. Zawsze postanowienia umowy będą miały pierwszeństwo przed warunkami ujętymi w liście przewozowym czy konosamencie.
Zgodnie z art. 780 ustawy Kodeks cywilny wystawienie listu przewozowego ma charakter fakultatywny. Obowiązek taki został co prawda przewidziany w ustawie Prawo przewozowe z 1984 r., niemniej zniosła go nowelizacja tej ustawy z 1994 r., która zobowiązywała nadawcę do dostarczenia przewoźnikowi informacji niezbędnych do prawidłowego wykonania przewozu albo w formie listu przewozowego, albo w inny przyjęty sposób.
Przewoźnik nie ma zatem obowiązku wystawienia listu przewozowego. Niemniej dokument taki jest przy przewozie wskazany i najczęściej występuje. Umowa jest jednak ważniejsza od listu przewozowego, który ma drugorzędne znaczenie z punktu widzenia określenia warunków przewozu.
W przypadku gdy są inne dowody, z których wynikają postanowienia umowy przewozu, treść listu przewozowego nie będzie istotna. W wyroku z dnia 26 stycznia 2006 r. (sygn. V CSK 59/05) Sąd Najwyższy podkreślił, że list przewozowy „nie może stanowić podstawy do ustalania treści konkretnej umowy przewozu ani oceny poczynionych w niej określonych uzgodnień”.
Zgodnie z art. 47 ustawy Prawo przewozowe dowodem zawarcia umowy przewozu jest list przewozowy, którym może być także przekaz elektroniczny, wydruk komputerowy lub inny dokument zawierający dane określone w Prawie przewozowym.
Tabela 3.1.
Wybrane postanowienia Prawa przewozowego w zakresie zawierania umowy przewozu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 915.
Wystawienie listu przewozowego jest niezbędne w dwóch przypadkach. Pierwszy to ten, gdy istnieje konieczność wpisania do listu przewozowego deklaracji wartości przesyłki zgodnie z art. 40 ustawy Prawo przewozowe. Kluczowe jest tu wpisanie do listu przewozowego deklaracji wartości – same ustalenia zawarte w umowie przewozu nie wystarczą.
Drugi przypadek to taki, gdy istnieje konieczność wpisania do listu przewozowego deklaracji wartości przesyłki lub specjalnego interesu w dostawie zgodnie z art. 24 i 26 Konwencji CMR. W tej sytuacji decydujące znaczenie ma zapis w liście przewozowym, a same ustalenia zawarte w umowie przewozu też nie wystarczą.
Tabela 3.2.
Wybrane postanowienia Kodeksu cywilnego w zakresie zawierania umowy przewozu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.
Strony umowy przewozu precyzują swoje prawa i obowiązki w formie klauzul umownych. Zakres takich klauzul może być różny, ze względu na specyfikę poszczególnych umów. Każda umowa powinna zawierać klauzule z tzw. istotnymi elementami, bo świadczą one o ważności umowy. Jak wskazaliśmy, jest to przedmiot umowy (towar, zakres usługi), miejsce załadunku i wyładunku oraz cena, czyli wynagrodzenie przewoźnika. Przykładowe klauzule umowy przewozu zawarto w tabeli 3.3.
Tabela 3.3.
Przykładowe klauzule umowy przewozu