Transport w przedsiębiorstwie. Wojciech Budzyński
drogowego, sporządzona w Genewie dnia 19 maja 1956 r.6 Konwencja CMR została zmodyfikowana Protokołem do Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzonym w Genewie dnia 5 lipca 1978 r.7
Protokół Genewski wszedł w życie w Polsce dnia 21 lutego 2011 r. Polska ratyfikowała go po ponad 32 latach od podpisania. Ratyfikacja w formie oświadczenia rządowego pozostawia wątpliwości co do jej zgodności z prawem, bo Konwencja została przyjęta ustawą. Protokół zmienia Konwencję CMR w zakresie limitów odpowiedzialności przewoźnika za utratę, uszkodzenie czy ubytek w towarze. Zmiana ta wiązała się z przejściem w Polsce z ustalania odpowiedzialności w tzw. złotych frankach na SDR.
Kwestie transportu kolejowego reguluje Konwencja o międzynarodowym przewozie kolejami COTIF, sporządzona w Bernie dnia 9 maja 1980 r.8
Konwencja ta dotyczy zarówno transportu osobowego, jak i towarowego, ale dla stron umowy przewozu w transporcie kolejowym najistotniejsza jest ta jej część, którą stanowi Załącznik B. Przepisy ujednolicone o umowie międzynarodowego przewozu towarów kolejami CIM9.
W związku z powyższym w wielu umowach pojawia się powołanie na Konwencję COTIF/CIM.
Przy wysyłkach lub zakupach, z wykorzystaniem transportu kolejowego, z krajów zza wschodniej granicy Polski, w szczególności z Rosji, Białorusi, Ukrainy, a także Kazachstanu, Chin czy Mongolii, zastosowanie ma inna konwencja, a mianowicie Umowa o międzynarodowej kolejowej komunikacji towarowej (Umowa SMGS)10.
Wynika to z faktu, że wymienione kraje nie są członkami Konwencji COTIF/CIM. Konwencja ta obowiązuje od 1 listopada 1951 r. Dnia 1 lipca 2015 r. weszła w życie znowelizowana Umowa SMGS wraz załącznikami oraz Instrukcją służbową do SMGS. Planowane jest zwołanie międzynarodowej konferencji dyplomatycznej, w wyniku której ma zostać przyjęta konwencja o międzynarodowym ruchu kolejowym. Umowa SMGS ma się stać jednym z jej załączników.
Transport morski reguluje Konwencja międzynarodowa o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów, podpisana w Brukseli dnia 25 sierpnia 1924 r. (Reguły Haskie 1924), zmieniona Protokołami Visbijskimi z 1968 r. i 1979 r., obecnie nazywana Regułami Hasko-Visbijskimi (RHV)11.
W roku 2009 Polska podpisała nowe Reguły Rotterdamskie, które zastąpią RHV, ale nie zostały one jeszcze ratyfikowane przez polski Parlament.
Reguły Rotterdamskie noszą oficjalną nazwę Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowego transportu towarów w pełni lub częściowo morzem. Jak wynika z samej nazwy, przewidują one tzw. transport multimodalny, czyli kombinowany, ze zmianą gałęzi transportu, przy czym główną z nich jest tu transport morski.
Transport lotniczy reguluje Konwencja o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, sporządzona w Montrealu dnia 28 maja 1999 r.12, zwana Konwencją Montrealską.
Kwestie transportu regulują także umowy międzynarodowe, które nie są konwencjami przewozowymi. Akty te dotyczą na ogół specyficznych warunków przewozu, jak na przykład przewóz towarów niebezpiecznych. Należą do nich:
■ Umowa ADR − Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych ADR, sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r.13
■ Regulamin RID − Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych (RID), stanowiący Załącznik C do Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF), sporządzonej w Bernie z dnia 9 maja 1980 r.14
■ Umowa ADN − Europejskie porozumienie w sprawie międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi drogami wodnymi, zawarte w Genewie w dniu 26 maja 2000 r.15
Ważną międzynarodową konwencją, pozwalającą na przewóz towarów w transporcie drogowym bez szczegółowej kontroli celnej, jest umowa umożliwiająca wykorzystanie karnetów TIR. Nosi ona nazwę Konwencja TIR − Konwencja celna dotycząca międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR, sporządzona w Genewie dnia 14 listopada 1975 r.16
Przewóz drogowy odbywa się oczywiście pod zamknięciem celnym, z nałożonymi plombami, a przewoźnik musi dysponować Karnetem TIR i właściwą tablicą przymocowaną do samochodu.
Polska, jako członek Unii Europejskiej, zobowiązała się w traktacie akcesyjnym do tego, że prawo UE będzie miało pierwszeństwo przed prawem krajowym. W związku z tym, że dyrektywy UE muszą być wdrożone właściwą ustawą, bezpośrednio obowiązują praktycznie jedynie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego, ogłaszane w unijnych dziennikach urzędowych.
Najistotniejszym w tej grupie wydaje się rozporządzenie, dzięki któremu ustala się prawo właściwe dla umów transportowych. Jest to Rozporządzenie (WE) nr 593/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych17. Rozporządzenie to nazywane jest przez prawników i handlowców Rzym I. Jego wpływ na wybór prawa właściwego zostanie omówiony w dalszej części książki.
2.2.
Umowy transportowe i spedycyjne w prawie cywilnym
Zaprezentowane wyżej akty prawne, po ich ratyfikacji, stają się częścią krajowego systemu prawnego. W tym miejscu zostaną przedstawione jednak tylko ustawy i rozporządzenia krajowe.
W przypadku polskiego prawa najważniejszym aktem jest ustawa Kodeks cywilny, ale znajduje tu zastosowanie także szereg różnych ustaw i rozporządzeń.
Z przepisami prawa opublikowanymi w dziennikach urzędowych można zapoznać się na różnych portalach prawnych lub na stronie sejmowej: www.sejm.gov.pl w części „Prawo”, gdzie znajduje się Internetowy System Informacji Prawnej.
Szczegółowo kwestii transportowych dotyczą następujące części Kodeksu cywilnego:
■ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Tytuł XXV. Umowa przewozu, Dział III. Przewóz rzeczy, art. 779−79318.
■ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Tytuł XXVI. Umowa spedycji, art. 794−80419.
Uregulowania zawarte w Kodeksie cywilnym dotyczą zasad zawierania umów i praw oraz obowiązków stron takich umów – zleceniodawcy oraz przewoźnika i spedytora. Umowa przewozu i umowa spedycji są zatem umowami nazwanymi, czyli występującymi w prawie cywilnym.
Podstawowym aktem prawnym, regulującym kwestie przewozu towarów w transporcie krajowym, ale mającym zastosowanie także do przewozów zagranicznych, jest Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe20. Dotyczy ona praktycznie jedynie przewozów drogowych i kolejowych.
2.3.
Ustawy
Konwencja CMR o umowie międzynarodowego przewozu drogowego, sporządzona w Genewie dnia 19 maja 1956 r., Dz. U. z 1962 r., nr 49, poz. 238.
Patrz: Protokół do Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzony w Genewie dnia 5 lipca 1978 r., Dz. U. z 2011 r., nr 72, poz. 382.
Konwencja o międzynarodowym przewozie kolejami COTIF, sporządzona w Bernie dnia 9 maja 1980 r., Dz. U. z 1985 r., nr 34, poz. 158.
Dz. U. z 1985 r., nr 34, poz. 158.
Tekst wersji z 2015 r. nie ukazał się w momencie przygotowywania książki w Dzienniku Urzędowym i jest dostępny wyłącznie na stronie Ministerstwa Infrastruktury.
Konwencja międzynarodowa o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów, podpisana w Brukseli dnia 25 sierpnia 1924 r., Dz. U. z 1937 r., nr 33, poz. 258 z nast. zm.
Konwencja o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, sporządzona w Montrealu dnia 28 maja 1999 r., Dz. U. z 2007 r., nr 37, poz. 235.
Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych ADR, sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r., Dz. U. z 1999 r., nr 30, poz. 287 z nast. zm.
Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych (RID), stanowiący Załącznik C do Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF), sporządzonej w Bernie z dnia 9 maja 1980 r., Dz. U. z 2007 r., nr 100, poz. 674 i 675.
Europejskie porozumienie w sprawie międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi drogami wodnymi, zawarte w Genewie w dniu 26 maja 2000 r., Dz. U. z 2010 r., nr 235, poz. 1537.
Konwencja celna dotycząca międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR (Konwencja TIR), sporządzona w Genewie dnia 14 listopada 1975 r., Dz. U. z 1984 r., nr 17, poz. 76.
Rozporządzenie (WE) nr 593/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych, Dz. Urz. L 177, z dnia 4 lipca 2008 r.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 z późn. zm.
Tamże.
Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 915.