Podstawy ekonomii. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

jugosłowiański” był traktowany przez pewien okres jako atrakcyjny wzorzec dla wielu państw rozwijających się w Azji, Afryce Południowej, np. w Chile, gdy rządził Salvador Allende. Jednak z czasem atrakcyjność tego systemu zmniejszała się, m.in. ze względu na wyhamowanie pozytywnych zmian i wewnętrzne problemy polityczne Jugosławii (wojna domowa w latach 90.).

      3.2.4.2. Polska

      Przez cały okres, gdy Polska była w obozie państw „realnego socjalizmu”, w jej gospodarce zachowały się pewne elementy prywatnej własności i mechanizmów rynku: na wsi dominowały prywatne gospodarstwa rodzinne (około 75–80% użytków rolnych), istniało kilkaset tysięcy prywatnych podmiotów w rzemiośle, drobnym przemyśle, handlu detalicznym, usługach39. Zmuszało to do utrzymywania rzeczywistych relacji rynkowych w części gospodarki. Można było przypuszczać, że właśnie z tych prywatno-rynkowych sektorów będą wychodziły impulsy i naciski na władze polityczne, aby dokonać radykalnych reform. Przypuszczenia te nie potwierdziły się. Nie te środowiska odegrały znaczącą rolę w procesie przemian ustrojowych i nie one stały się ważnymi beneficjentami transformacji gospodarki.

      Coraz większy nacisk wywierali – co zrozumiałe – opozycyjni działacze polityczni. Ale ważniejsze zapewne było to, że na zmiany czekali z coraz większą niecierpliwością zatrudnieni w przedsiębiorstwach państwowych robotnicy, fachowcy i techniczni menedżerowie, w tym także część tzw. nomenklatury40. Szokujące dla rządzącej partii wydarzenia lat 1980–1981 (a zwłaszcza powstanie NSZZ Solidarność) uświadomiły części czołowych przedstawicieli władzy, że wprowadzenie poważnych (ale ograniczonych) reform jest nieuchronne, a nawet pożądane, aby można było uniknąć niekontrolowanego procesu utraty władzy gospodarczej i politycznej. Ostrożne i ograniczone próby zmian zaczęto już w 1982 r. Ich przykładem była ustawa o przedsiębiorstwach państwowych (wrzesień 1982 r.) dająca im daleko idącą swobodę działania. Wprowadziła ona silny samorząd pracowniczy, mający (formalnie) prawo powoływania dyrektora i pozbawiła w praktyce instytucje nadrzędne możliwości kierowania do przedsiębiorstw nakazów o charakterze indywidualnym, dotyczących pojedynczych podmiotów41. Po tej zmianie system stracił w dużym stopniu charakter nakazowy42. Przedsiębiorstwa coraz bardziej uniezależniały się od kontroli i nacisków rządzącej partii, której możliwości oddziaływania na gospodarkę malały. Malał też wpływ nadrzędnych instytucji władzy państwowej. Procesy zachodzące w gospodarce nabierały cech żywiołowości i coraz trudniej było nimi sterować.

      W latach 80. ówczesne władze podejmowały wiele prób przeprowadzenia ograniczonych reform nastawionych przede wszystkim na zwiększenie efektywności gospodarki. Ich pozytywne skutki były jednak niewielkie. Gospodarka coraz wyraźniej traciła zdolność do rozwoju, m.in. ze względu na nieufność społeczeństwa i brak poparcia dla zmian. Wyrazem tego były niekorzystne dla rządzących wyniki referendum przeprowadzonego w 1987 r., w którym społeczeństwo miało wypowiedzieć się, czy chce radykalnych, uzdrawiających reform. Odpowiedź (przy niskiej frekwencji) była negatywna. Rządząca partia uznała wtedy, że sytuacja staje się nieprzewidywalna i niebezpieczna, należy więc szybko podjąć działania korygujące, a nawet zmieniające podstawy dotychczasowego systemu społeczno-gospodarczego.

      W roku 1988 zaczęto przygotowywać obrady tzw. okrągłego stołu w Magdalence pod Warszawą (zakończone w kwietniu 1989 r.). Rozmowy te stały się dla opozycji miejscem prezentacji swoich postulatów i żądań. Zawarte tam porozumienie umożliwiło reaktywację NSZZ Solidarność i wygranie przez ten związek zawodowy wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. A to stało się podstawą do przejęcia władzy wykonawczej (utworzenia rządu) późną jesienią 1989 r.

      W roku 1988 ostatni rząd (z premierem M. Rakowskim), reprezentujący dotychczasowy system społeczno-gospodarczy, także wprowadził kilka rozwiązań, które ułatwiły już wkrótce (przełom 1989–1990 r.) przejście Polski do gospodarki rynkowej. Należy wymienić przede wszystkim:

      1) uruchomienie w 1988 r. procesu prywatyzacji majątku państwowego. Jego intencją było głównie uwłaszczenie ludzi stanowiących trzon nomenklatury, co miało zachęcić ich do wspierania tak radykalnych zmian i zapewnić dobrą pozycję w nowym systemie;

      2) uchwalenie w końcu 1988 r. tzw. ustawy Wilczka43 o prowadzeniu działalności gospodarczej. Ustawa ta miała wręcz rewolucyjny charakter. Zrównywała różne sektory własności, radykalnie ograniczała ingerencję państwa (deregulacja – uznanie, że wszystko, co nie jest zakazane, to jest dopuszczalne). Nadal (2017 r.) wielu przedsiębiorców, ekonomistów, polityków uważa, że to wręcz najlepsza ustawa regulująca działalność gospodarczą w dziejach Polski, łącznie z opiniami, że ważniejsza niż wszystkie ustawy wchodzące do tzw. programu Balcerowicza;

      3) uwolnienie spod administracyjnej kontroli cen artykułów żywnościowych od 1 sierpnia 1989 r., co wywołało oczywiście inflację na dużą skalę, ale pozwoliło w okresie kilku miesięcy ukształtować na rynku ceny równowagi (w 1989 r. wzrost cen artykułów konsumpcyjnych sięgał około 350%).

      Należy tu przypomnieć, że wszystkie przesilenia polityczne w Polsce w okresie „realnego socjalizmu” były wywołane zaburzeniami społecznymi spowodowanymi wzrostem cen artykułów konsumpcyjnych. Tak było w czerwcu 1956 r. (Poznań), grudniu 1970 r. na wybrzeżu, w czerwcu 1976 r. w Radomiu, Ursusie i Płocku, w sierpniu 1980 r. na wybrzeżu. W roku 1989 okazało się, że można aż tak bardzo podnieść ceny i nie wywołało to gwałtownych reakcji społeczeństwa. Stało się tak prawdopodobnie dlatego, że ludzie z wiarą i optymizmem patrzyli w przyszłość po wyborach z 4 czerwca 1989 r.

      3.3. Proces transformacji do gospodarki rynkowej w Polsce

      W latach 1989–1990 w większości państw Europy Środkowo-Wschodniej dokonały się fundamentalne zmiany polityczne, które doprowadziły m.in. do radykalnych reform systemu gospodarczego. Szybko przystąpiono do tworzenia systemu opartego na mechanizmach rynkowych i prywatnej własności. Tak się złożyło, że Polska pierwsza weszła na drogę transformacji, której dotąd żadne państwo nie przebyło. Byłoby zatem dziwne i mało prawdopodobne, gdyby w tej sytuacji uzyskano powszechną akceptację dla wprowadzanych rozwiązań oraz zdołano szybko i skutecznie osiągnąć wszystkie zamierzone cele, uniknąć błędów, trudności i napięć społecznych.

      Do przygotowywania nowego systemu gospodarczego przystąpiono jesienią 1989 r., gdy zaczynał pracę parlament wybrany 4 czerwca 1989 r. i powstawał rząd z dominującą pozycją przedstawicieli i zwolenników NSZZ Solidarność. Politycy polscy przyjęli sugestie Banku Światowego (a zwłaszcza prof. Jeffreya Sachsa, współpracownika Miltona Friedmana) zawierające zarys rekomendowanych rozwiązań. Były one oparte na tzw. Konsensusie Waszyngtońskim i zawierały pakiet propozycji kierowanych wtedy przez międzynarodowe instytucje finansowe (głównie Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy) do państw wkraczających na drogę rozwoju (głównie z Ameryki Południowej, Azji, Afryki). Pakiet ten opierał się na trzech filarach: prywatyzacja, liberalizacja i deregulacja. Było to zgodne z powszechnie wtedy akceptowaną doktryną liberalno-rynkową, której symbolem stał się M. Friedman z Uniwersytetu w Chicago (w 1976 r. otrzymał Nagrodę Nobla z ekonomii). W okresie przełomu systemowego w Polsce doktrynę tę uznano za odpowiadającą naszym oczekiwaniom i potrzebom, co było zrozumiałe, zważywszy na przykre doświadczenia z systemem istniejącym dotychczas.

      Powodzenie reformy zależało w pewnej mierze od tego, kto w rządzie będzie odpowiadał za przygotowanie i prawne uregulowanie nowych rozwiązań, tym bardziej że podczas wcześniejszych faz przygotowań do zmian nie wyłonił się oczywisty kandydat do pełnienia

---

Скачать книгу