Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

fakt, że poprzednia monistyczna ortodoksja została umyślnie zniesiona przez zwolenników starej państwowej religii, w celu stawienia czoła nowemu muzułmańskienu monoteizmowi401. Zgodnie z innym poglądem historia zurwanizmu jest pasmem nieprzerywanego sukcesu; podczas gdy za panowania jednych szachów była to naprawdę jedyna dopuszczalna prawowierna doktryna, to za panowania innych wahadło przechylało się w przeciwnym kierunku i dominująca stawała się tendencja dualistyczna. Dualizm zatriumfował w końcu w połowie VI wieku, za panowania Chosroesa I, którego rządy stanowią również decydujący etap w ustaleniu kanonu pism zaratusztriańskich, takich jak Awesta i w rozwoju zaratusztriańskiego piśmiennictwa teologicznego. Podjęto również próby, by pomniejszyć znaczenie zurwanizmu, traktowanego bądź to jako kaprys wyższych klas społecznych, albo jako popularna wersja zaratusztrianizmu. Doktryna ta nie miała jednak nic wspólnego z herezją w jej potocznym, chrześcijańskim znaczeniu402.

      Być może najlepszą drogą zbliżenia się do rozwiązania tego problemu jest odrzucenie poglądu, że sasanidzki Kościół zaratusztriański zajmował pozycję analogiczną do zajmowanej przez Kościół chrześcijański w późnym Cesarstwie Rzymskim i że korzystał on ze świeckiego poparcia, aby narzucić jednolitą doktrynę w swoich szeregach. Prawda mogła być taka, że chociaż wcześni szachowie sasanidzcy uważali zaratusztrianizm, reprezentowany przez magów i oddany w ich posiadanie, za najpotężniejszy religijny czynnik na wielu z posiadanych przez nich terytoriach, to nie zawsze chcieli pozwolić, by stała się ona jedyną, oficjalnie panującą, religią państwową. W ten sposób na przykład Anahita, która pozornie zanika po okresie rządów Narseha, zyskuje znowu na znaczeniu za panowania ostatnich Sasanidów, od Chosroesa II do Jezdegerda III403.

      Ponadto fakt, że niektórzy spośród szachów z dynastii Sasanidów, na przykład Szapur I, byli skłonni poszczuć kapłanów zaratusztriańskich przeciwko chrześcijanom pozostającym na usługach ich własnej polityki nie znaczy wcale, że utożsamiali się z jakiąś wersją zaratusztrianizmu jako obowiązującą ortodoksją. Ich postawy wobec tej religii zmieniały się w zależności od okoliczności i temperamentów poszczególnych władców. Rozsądny i trzeźwo oceniający sytuację monarcha, jakim był na przykład Szapur I, był skłonny do zawarcia przymierza z zaratusztriańskimi kapłanami, kiedy popierali go w grze z manicheizmem. Szapur II, głośny prześladowca chrześcijan, dobrze rozegrał dualizm przeciwko zurwanizmowi wówczas, kiedy musiał zahamować wzrost nazbyt już silnej, zjednoczonej kasty kapłańskiej. Natomiast Jezdegerd I, niemal przez cały okres swego panowania okazywał przychylność zarówno chrześcijaństwu, jak i judaizmowi404. Z drugiej strony, tacy szachowie jak Bahram I i Bahram II mogą być określani jako naprawdę pobożni wyznawcy zaratusztrianizmu w wersji zaproponowanej przez Kirdera – chodzi tu najprawdopodobniej, chociaż nie na pewno, o jego formę dualistyczną.

      Postawa monarchów sasanidzkich wobec nestoriańskiego chrześcijaństwa jest kolejnym dowodem przeciw interpretowaniu ich polityki religijnej wyłącznie w ramach określonych ich zaratusztriańską pobożnością. Kiedy wiara nestorian została potępiona jako herezja na soborze efeskim w 431 roku, jej wyznawcy znaleźli stosunkowo bezpieczną przystań na terenach państwa Sasanidów. W 457 roku w Nisibis Bar Saum i Narsai, zbiegli nauczyciele nestoriańscy z Edessy założyli nestoriańską uczelnię; doskonale tam działała, a szczyt jej rozkwitu przypada na okres panowania szacha Peroza (459–484), kiedy również osiąga szczyt potęga kapłanów zaratusztriańskich i jest ona u szczytu władzy i wpływów. Na terenie tego państwa sekta ta była bezpieczna w ramach prowadzonej wówczas polityki tolerancji religijnej. Natomiast była zakazana na całym obszarze Cesarstwa Bizantyjskiego, którego władcy mogli być albo wyznawcami chalcedonizmu, albo też skłaniać się do monofizytyzmu. Jednakże nawet Chosroes I, który mógł pozwolić sobie na tolerancję bez pogorszenia relacji z kapłanami zaratusztriańskimi trzymanymi silną ręką pod jego kontrolą, nie mógł, albo nie chciał, zapobiec prześladowaniom i to nawet nestorian, gdy wybuchła wojna przeciwko Bizancjum w 540 roku. Chosroes II często jest opisywany jako sympatyzujący z chrześcijanami, ale obraz jest bardziej złożony: sprytnie bowiem podjudził monofizytów (których stronę trzymała na dworze jego ulubiona żona, Szirin, i jej wpływowy lekarz, Gabriel) przeciwko nestorianom (którzy mieli swego zaufanego przywódcę w potężnym ministrze finansów, Jazdinie). Pod koniec panowania, kiedy jego państwo rozpadało się pod ciosami bizantyjskiego najazdu, Chosroes II zaprzestał ostatecznie polityki ogólnej tolerancji i rozpętał groźną falę prześladowań405.

      Szachowie i arystokracja

      Monarchia Sasanidów uważana jest za lepiej zorganizowaną i bardziej scentralizowaną niż jej arsacydzki poprzednik. Ale pogląd, że królestwo Arsacydów było jedynie zlepkiem niezależnych od siebie politycznych bytów, utrzymywanych razem głównie pozorami formalnej lojalności do mglistej w rzeczywistości, a na pozór zwierzchnej władzy królewskiej, może mieć swoje źródło w tendencyjnych tradycjach sasanidzkich. Zgodnie z nimi cały okres panowania zarówno dynastii Seleucydów, jak i Arsacydów należy uważać za okres panowania „nieistotnych szachów” albo „szczepowych szachów” (muluk al-tawa’ if) i, w ostrym do nich kontraście, przedstawić monarchię założoną przez Ardaszira jako mocarstwo o spójnej i efektywnej, politycznej i wojskowej władzy. W sasanidzkim romansie historycznym pochodzącym z VI wieku, zatytułowanym Karnamag Ardaszer i Papakan, rozpad imperium Aleksandra Wielkiego na 240 państewek służy jako kanwa do podkreślenia bohaterskich czynów Ardaszira. Wrażenie, jakie wywołuje tradycja narodowego, historycznego piśmiennictwa zawarta w dziele Khwaday- namag, i którą odzwierciedla najlepiej At-Tabari, jest stwierdzenie, że walka o władzę prowadzona przez Ardaszira była w rzeczywistości długim pasmem wojen toczonych przez niego w celu zjednoczenia Iranu406.

      Greckie i łacińskie źródła podają punkt widzenia współczesnych świadków, obserwujących te wydarzenia z zewnątrz i mogą w ten sposób pomóc w zmodyfikowaniu tego zniekształconego obrazu, zwłaszcza jeżeli chodzi o imperium partyjskie. Jednakże nawet i te źródła sugerują, że ustanowienie monarchii Sasanidów miało dramatyczny przebieg, ponieważ postępy krzepnącej w siłę nowej władzy były w nader łatwym do ujrzenia kontraście do stanu letargu, w jakim pozostawał poprzedni ustrój, który słusznie można nazwać ancien régime. Istnieje więc szeroko rozpowszechniona zgoda między dzisiejszymi badaczami, że państwo Sasanidów było dużo bardziej scentralizowane i rozwinięte niż za ich poprzedników, Arsacydów. Jednak bardziej wyważony obraz wyłania się z analizy sasanidzkich instytucji, pozwalając oddzielić nić propagandy, która przebiega przez wiele źródeł, które dotrwały do naszych czasów – sama dynastia była co prawda nowa, ale dużo jej istotnych struktur zostało przez nią odziedziczonych. Staranna analiza zabytków epigraficznych ujawnia silne dziedzictwo partyjskie, szczególnie w nieposkromionej niczym arystokracji, której władza tylko nieznacznie została uszczuplona przez nieco słabszą administrację centralną. Nawet pytanie o genezę i przyczynę powstania tak monumentalnej inskrypcji, jaką jest znana pod łacińską nazwą Res gestae Divi Saporis, może być błędnie przedstawione, gdy będzie ono zabarwione przez mylne założenie o istnieniu centralnej królewskiej władzy sprawującej kontrolę nad każdym aspektem jej powstania. Bardziej realistyczny pogląd uwzględniłby zatrudnienie do tej pracy pozostałych urzędników partyjskiej kancelarii królewskiej, dla których wykonywanie instrukcji szacha nie zawsze szło w parze z jego zamiarami407.

      Terytorialny zasięg państwa Sasanidów był ogromny, ale kontrola sprawowana przez centralną administrację nie była wszędzie tak samo skuteczna408. Dowody na założenie

---

Скачать книгу