Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

swoją pozycję poprzez umiejętne rozgrywanie ich różnych żądań, skierowanych przeciwko większości zaratusztriańskiej. Ale to również znaczyło, że ich potencjalny rywal mógłby wypromować siebie, szukając poparcia jednej z takich szczególnych grup; i tak Bahram Czobin jest również znany ze względu na swoje związki z Żydami.

      Pomimo niedoszłych prób reform Chosroesa, państwo Sasanidów pozostało dość prostą strukturą, w której wiele z gospodarczej i wojskowej władzy pozostawało w rękach feudalnej arystokracji. Królewska władza opierała się na zwierzchnictwie senioratu, ale to wymagało regularnego dopływu bogactw do rozdania. Wojny przeciwko cesarstwu bizantyjskiemu dostarczyły również znacznych, chociaż krótkotrwałych, zysków, a bizantyjskie daniny za utrzymanie pokoju w okresach „wieczystego pokoju” (układ zawarty w 532 roku) i pokoju pięćdziesięcioletniego (układ zawarty w 562 roku) również miały duże znaczenie, ale jest dzisiaj niemożliwe do obliczenia, jak wiele z tego bogactwa popłynęło w kierunku wschodnim, i to niemal natychmiast, do Heftalitów albo Turków, jako cena za pokój. Centrum gospodarcze i monetarne państwa Sasanidów (podobnie jak i za czasów poprzedzającego je państwa Achemenidów) znajdowało się na bogatych i rozwiniętych rolniczo ziemiach Mezopotamii i dolnego Iraku. Były to jednak obszary podatne na atak od strony zachodniej i wydaje się być prawie niemożliwe, by mogły one zwiększyć ich dochody podatkowe w dłuższym okresie.

      Jest prawdziwą ironią historii, że najszczęśliwszy zdobywca z dynastii Sasanidów, Chosroes II, musi też ponosić odpowiedzialność za dalszy szybki upadek swojej monarchii. W pierwszym dziesięcioleciu panowania jego status jako wirtualnej marionetki Konstantynopola musiał się przyczynić do utrzymania się długotrwałej rebelii wywołanej przez Bistama na wschodzie430. Usunięcie z tronu jego protektora cesarza Maurycjusza w 602 roku dało Chosroesowi okazję do zapewnienia sobie niepodległości i dezorganizacji bizantyjskiego systemu obronnego, szczególnie podczas wojny domowej między zwolennikami cesarza Fokasa i Herakliusza w latach 609–611. Pozwoliło to również Chosroesowi na przekształcenie tradycyjnie już dochodowych przygranicznych wypraw łupieżczych w zmasowany atak na zachód. Ale podczas gdy ta grabieżcza wojna zapełniła królewskie skrzynie, to przyłączenie nowych terytoriów zmniejszyło przypływ funduszy i oznaczało, że niedawno zdobyte zasoby musiały być przeznaczone na utrzymywanie oddziałów wojskowych w odległych krainach. Ponadto zwycięskie armie Chosroesa miały tylko z rzadka i to niewielki bezpośredni kontakt z ich odległym monarchą, będąc bardziej związane ze swymi zwycięskimi dowódcami. W wyniku tej sytuacji żołnierze Szarbaraza poparli swego wodza, kiedy został zagrożony przez szacha. W latach 20. VII wieku wyprawy wojenne Herakliusza do centrum Persji pokazały kruchość osiągnięć Chosroesa, przyspieszając przewrót pałacowy, który zapoczątkował najstraszniejszy okres dynastycznej destabilizacji, jakiej kiedykolwiek zaznało państwo Sasanidów. Odebranie zdobytych łupów przez Bizantyjczyków, razem ze zniszczeniami spowodowanym działaniami militarnymi w czasie kampanii wojskowych na terenie Mezopotamii, pozostawiło monarchię bez bogactwa i prestiżu w momencie, kiedy Arabowie zaczęli ją atakować zza Eufratu. Jezdegerd III został zmuszony do opuszczenia Iraku w latach 638–639 i od tego czasu nie miał ani zasobów, ani autorytetu, by stanowić wyzwanie dla nowego muzułmańskiego supermocarstwa. Irańska arystokracja opuściła Sasanidów i obdarzyła swoją lojalną wiernością nowych muzułmańskich władców, którzy zaofiarowali im stabilizację, podczas gdy chłopska większość na wsi płaciła podatki – aby w ten sposób udzielić poparcia nowej elicie.

      Rozdział 2b

      Sąsiedzi na wschodzie – Armenia (400–600)

R.W. Thomson

      Wprowadzenie

      Pozycja Armenii leżącej między głównymi mocarstwami, czy było to cesarstwo wschodnio-rzymskie, czy Persja Sasanidów, a potem Cesarstwo Bizantyjskie i kalifat, czy wreszcie Imperium Osmańskie i Persja Safawidów, zawsze była niejednoznaczna. Stosunek Ormian do nich był zmienny, bowiem zależał od jej polityki wewnętrznej, albo od skierowanej na zewnątrz dyplomacji. Naświetlenie tych problemów zależy od definicji Armenii. Czy odnosi się ona do bytu geograficznego – a w takim razie, jak należy zakreślić jego granice? Czy też odnosi się do powiązanych ze sobą ludów – a w takim razie, czy są to więzi językowe, religijne, kulturalne czy polityczne?431.

      Pomimo nawrócenia się na chrześcijaństwo króla Tirydatesa IV (ok. 283–330), które miało miejsce najprawdopodobniej w 314 roku432, i ustanowienia hierarhicznego Kościoła ormiańskiego, mocno nadal zakorzenione tradycje i kulturalne powiązania z Iranem oraz nadal silne więzi pokrewieństwa rodów ormiańskiej arystokracji z perską, czyniły z Armenii niepewnego sojusznika dla Rzymian. A zwłaszcza ze względu na fakt, że ormiańska monarchia była odgałęzieniem dynastii Arsacydów, która została obalona przez Sasanidów w 224 roku, co spowodowało, że relacje Armenii z Persją stały się napięte. Nawrócenie się na chrześcijaństwo króla Tirydatesa jeszcze bardziej skomplikowało już i tak bardzo złożoną sytuację, ponieważ szachowie w naturalny sposób stali się podejrzliwi co do przyszłej lojalności Ormian wobec ich perskiego dziedzictwa433. W V  wieku podejmowane przez szachów próby narzucenia zaratusztrianizmu, doprowadziły do zbrojnego konfliktu – podczas gdy na zachodzie Ormianie znaleźli się również w trudnej relacji z innymi chrześcijanami, która w dodatku coraz bardziej się komplikowała, z powodu ich zaangażowania się w walki o prawowierność. Podział Armenii, który dokonał się około 387 roku, na dwie monarchie i dwie sfery wpływu – na większą irańską część, której granica przebiegała na wschodzie wzdłuż linii biegnącej od Speru (ob. Ispir) do Martyropolis (zob. mapa 8) i część mniejszą, zależną od Rzymian, położoną na zachód od tej granicy, aż do Eufratu – w żaden sposób nie rozwiązywał „kwestii ormiańskiej”434. I z tego powodu obydwa mocarstwa musiały stwierdzić, że Armenia jest trudnym sąsiadem.

      Mapa 8: Ziemie Armenii w okresie wczesnobizantyjskim

      Armenia chrześcijańska – między Persją i Bizancjum

      Władca rzymskiej części (tzw. Armenii Wewnętrznej), król Arszak III, zmarł w 390 roku. Jego poddani zostali natychmiast podporządkowani bezpośredniej władzy cesarskiej, reprezentowanej przez urzędnika o tytule comes Armeniae. Tradycyjne prawa ormiańskich książąt na tym terytorium nie zostały jeszcze wówczas zniesione435. Byli oni nadal wolni od opodatkowania i na ich terytoriach nie stacjonowały narzucone garnizony wojskowe. Prokopiusz z Cezarei twierdzi, że to właśnie ta wojskowa słabość bizantyjskiej części Armenii zmusiła później Justyniana do zacieśnienia nad nią kontroli. Autor ten zauważa, że „Armenia była zawsze państwem w stanie bezładu i nieporządku i dlatego stanowiła łatwą zdobycz dla barbarzyńców”436. Autor ten mógłby ponadto dodać, że społeczne, religijne i kulturalne więzi z krewnymi w krajach ościennych nie mogły pomóc w zapewnieniu bezpieczeństwa w kraju. Dokonał tego w kilku posunięciach między 528 i 535 rokiem dopiero cesarz Justynian, pozbawiając książąt ormiańskich tradycyjnie im przysługujących praw i przywilejów. Ormiańskie terytoria leżące na zachód od granicy z Persją zostały wtedy przyłączone do cesarstwa jako cztery prowincje Armenii.

      To jednak we wschodniej Armenii – na terytorium pod perskim zwierzchnictwem feudalnym, którego obszar stanowił około czterech piątych wcześniejszego królestwa – miały swój początek i rozwój główne kulturalne i religijne prądy tego okresu. Ponadto należy również pamiętać, że granica pomiędzy obydwoma sektorami

---

Скачать книгу