Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

nie osiągnął dominującej pozycji przed VIII wiekiem – mieli dziedziczne prawo do koronowania ormiańskich władców.

      W Armenii pod panowaniem dynastii Arsacydów żyło około pięćdziesięciu arystokratycznych rodów o różnej wielkości, znaczeniu i władzy; każdy z nich posiadał własne oddziały wojskowe437. Miasta na tych terytoriach odgrywały wówczas niewielką rolę polityczną czy kulturalną pomimo ich znaczenia gospodarczego438. Ośrodkiem życia arystokracji były ich rodowe posiadłości. Terytoria należące wówczas do Mamikonianów obejmowały Tao, Bagrewand i Taron – to znaczy większą część obszaru północno-środkowej Armenii. Siedziba rodu Bagratunich znajdowała się w Sper, ale nabyli oni tereny wysunięte w kierunku południowo-zachodnim. Jedno z odgałęzień tego rodu osiedliło się na terytorium wschodniej Gruzji, zwanej przez Greków Iberią, a przez Gruzinów Kartlią (K’art’uli). Na południowy wschód od jeziora Wan osiedlił się ród Arcrunich. Nabyli oni ziemię pomiędzy jeziorem Wan a Araksem i po pewnym czasie stali się głównymi rywalami Bagratunich. Po wygaśnięciu królewskiej linii rody te prowadziły, czy to w odniesieniu do Rzymu, czy też wobec Persji, jak to wówczas nierzadko bywało, swoją własną politykę zagraniczną. Dlatego też wschodnia Armenia nie stanowiła stabilnej jedności.

      Ten tradycyjny wzór społeczeństwa został wzmocniony przez wzrost rangi Kościoła ormiańskiego. Ormiańscy historycy V i VI wieku często akcentują „narodową” rolę Kościoła i przywództwo katolikosa. Ale nie wyjaśniają oni, że siedziby diecezji zostały założone w książęcych posiadłościach rodowych, wzmacniając ich władzę i autorytet. Ten wzorzec, odzwierciedlający charakter ormiańskiego społeczeństwa, był zdecydowanie inny niż ten, który panował na terytorium cesarstwa, gdzie znaczenie biskupów było uzależnione od znaczenia miast, w których rezydowali. Ponadto ormiański urząd katolikosa, aż po śmierć pełniącego tę godność Sahaka (w 439 roku), był postrzegany jako dziedziczny przywilej rodu Pahlawunich, podobnie jak się to działo z innymi urzędami państwowymi, w innych rodach439.

      Niezadowoleni z ograniczenia swych przywilejów arystokraci wschodniej Armenii podnieśli bunt przeciwko królowi Chosroesowi440 IV (który został osadzony na tronie w 387 roku, kiedy Arszak III przeniósł się do zachodniej Armenii) i pozbawili go tronu na rzecz jego syna Wramszapuha (389–417). Słabsza monarchia – z ich punktu widzenia – była lepsza i wkrótce książęta zaczęli uważać szacha perskiego za swojego bezpośredniego władcę. Po śmierci Wramszapuha jego ojciec na krótko odzyskał tron; jednak szach perski Jezdegerd I (399–420) wyznaczył na jego miejsce swego własnego syna, Szapura. Po śmierci Jezdegerda Szapurowi nie udało się odnieść zwycięstwa w wyścigu po sukcesję tronu Sasanidów. Szach Bahram V (420–438) udzielił zgody synowi Wramszapuha, Ardaszirowi, by panował w Armenii, ale ten bardzo szybko stał się tam niepopularny. W 428 roku Bahram zgodził się przyjąć bezpośredni hołd lenny ze strony książąt ormiańskich. Monarchia została obalona, a perski gubernator, marzban, jako swoją rezydencję obrał miasto Dwin441. Marzban był przede wszystkim odpowiedzialny za zbieranie podatków; książęta natomiast dostarczali szachowi pomocy wojskowej, stając pod jego rozkazami osobiście wraz ze swymi prywatnymi armiami. Natomiast na własnych ziemiach cieszyli się pełną autonomią.

      Szach skorzystał z odwiecznych ormiańskich obyczajów, by zwiększyć perską kontrolę nad Armenią. Uznając znaczenie Kościoła w tej tak ważnej dla niego prowincji, usiłował zacieśnić jeszcze bardziej kontrolę nad nim, usuwając z tronu katolikosa Sahaka (ok. 390–438), który reprezentował łączność z przeszłością poprzez fakt ciągłości jego sukcesji biskupiej od czasów Grzegorza Oświeciciela, i którego ogląd spraw nakazywał mu sprzymierzyć się z greckimi interesami kulturalnymi. Sahak został zastąpiony przez osobę pozbawioną jakiegokolwiek znaczenia, po której na tron katolikosa zostali wyznaczeni kolejno dwaj Syryjczycy442. Polityka szacha Bahrama w odniesieniu do politycznego administrowania Armenią była umiarkowana i pomyślna, ale jego mieszanie się do spraw kościelnych zostało dużo gorzej przyjęte. A surowsze i ostrzejsze środki zastosowane przez jego następcę, mające na celu mocniejsze zintegrowanie Armenii z imperium Sasanidów, w końcu doprowadziły do wybuchu rebelii. Zapał tych, którzy stawiali opór – a opór był zdecydowanie niejednomyślny – odzwierciedla powiększające się stale ormiańskie przywiązanie i wierność do Kościoła i do chrześcijaństwa, pojmowane jako ich prawo przyrodzone. Terminy „ojczysty” albo „sposób życia na modłę przodków” pierwotnie odnoszone do spraw świeckiego królestwa – czy odnosiły się one do spraw w majątkach osobistych, czy też do monarchii – zostały odniesione przez wczesnych ormiańskich historyków do sfery religijnej, gdzie chrześcijaństwo i Kościół zostały teraz zdefiniowane w kontekście narodowym.

      Co prawda trudno jeszcze było mówić o chrześcijaństwie jako o „sposobie życia na modłę przodków” w Armenii V wieku. Historyk znany jako Agathangelos, który podaje klasyczny opis nawrócenia kraju, twierdzi, że Grzegorz Oświeciciel nawiedził w czasie swej misji cały Kaukaz, ochrzcił miliony Ormian i założył setki diecezji443. Agathangelos był jednak w tym opisie zbyt wielkim optymistą. Proces nawrócenia trwał przez wiele pokoleń i Kościół musiał zmierzyć się z oporem na wielu frontach. Buzandaran odmalowuje żywy obraz proirańskich tendencji wielu arystokratycznych rodów, których wierność wobec szacha została wzmocniona przez przyjęcie zaratusztrianizmu. Dla wielu z nich chrześcijańskie przesłanie, które dotarło do Armenii z Syrii na południu oraz z Azji Mniejszej na zachodzie, było obcą wiarą444. Ponadto fakt, że z IV wieku nie istnieje żaden przekaz pisany w języku ormiańskim, stwarza dodatkową trudność do poznania dziejów umacniającego swą pozycję Kościoła i wzrastającego oporu wobec tej cudzoziemskiej innowacji w wierze. Dlatego też wynalezienie systemu zapisu ojczystego języka przez Masztoca około 400 roku stanowi bardzo ważne wydarzenie w dziejach nawrócenia się Armenii na chrześcijaństwo, chociaż nie był to ostatni krok w tym procesie.

      Masztoc otrzymał greckie wykształcenie i awansował na wysokie stanowisko w kancelarii królewskiej, ale wycofał się ze świeckiego życia, żeby prowadzić ascetyczne życie pustelnika. W krótkim czasie przyciągnął uczniów i, otrzymawszy wsparcie ze strony zarówno katolikosa Sahaka, jak i króla Wramszapuha, stworzył pismo wzorowane na greckim – to znaczy w pełni alfabetyczne pismo z oddzielnymi literami zarówno dla spółgłosek, jak i dla samogłosek. Z niewielkimi zmianami pismo to jest w ciągłym użyciu aż do dnia dzisiejszego. Jego uczniowie zostali wysłani do Syrii i Azji Mniejszej, aby nauczyć się tam języków syryjskiego i greckiego, i dokonać przekładów ksiąg, których potrzebował rodzący się Kościół. Wkrótce stał się dostępny korpus tekstów biblijnych, liturgicznych, teologicznych i historycznych. Krąg intelektualistów zgromadzonych wokół Masztoca zaczął również tworzyć oryginalne prace, a ich zainteresowania wkrótce rozciągnęły się i na świeckie studia, takie, jakie odbywały się w ówczesnych szkołach i uniwersytetach wschodniej części basenu Morza Śródziemnego – tworzyli oni oryginalne dzieła z dziedziny filozofii, gramatyki i retoryki oraz prowadzili badania naukowe445.

      Powstanie i rozwój piśmiennictwa specyficznie ormiańskiego – w najszerszym znaczeniu tego terminu – przyniosło kilka konsekwencji: wzrastającego poczucia solidarności między Ormianami po obu stronach bizantyjsko-irańskiej granicy umożliwiało daleko dobitniejsze zabieranie głosu w sprawach ormańskich władzom kościelnym, które przemawiały w imieniu szerszych warstw i grup społecznych niż te, które obchodziły jedynie poszczególne rody, oraz wreszcie na większe zaangażowanie

---

Скачать книгу