Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

jak było to korzystne dla plemienia. Miał on przewodzić i prowadzić je, chronić jego prerogatywy i interesy, pośredniczyć jako mediator w kwestiach spornych między jego członkami i z innymi plemionami, oraz być przykładem etyki muruwwa, męskiej cnoty opartej na odwadze, sile, mądrości, wspaniałomyślności i cechach przywódczych503. Jeśli przywódca grupy nie potrafił narzucić jej swoich decyzji, to nie mogło jej zależeć na utrzymaniu go u władzy i stale przeciwstawiała się ona jego decyzjom. Szejk przewodził grupie swoim przykładem i przemyślanym okazywaniem przebiegłej wyrozumiałości (hilm); wreszcie był on rzecznikiem porozumienia i zgody w grupie, którego dobre imię wymagało jej aprobaty dla jego osądów504.

      Wyjątkiem było południe, gdzie obfite opady deszczu niesione przez monsun umożliwiały rozwój rolnictwa, wzrost ludności i prowadzenie osiadłego trybu życia, które nie były możliwe gdzie indziej. Liczne małe miasta tego regionu prosperowały dzięki handlowi przyprawami i cieszyły się stabilnością wysoce rozwiniętej rolniczej gospodarki z ekstensywną gospodarką tarasową i systematycznym nawadnianiem. Miasta były dobrze zaplanowane, z wysokimi wieżami mieszkalnymi, często z wyróżnionym „centrum”; ich rozplanowanie podkreślało powiązania handlowe i zawodowe, kosztem rozwiniętych na szeroką skalę więzi pokrewieństwa. Poza stabilnymi układami gospodarczymi, powstało tam kilka spójnie zorganizowanych organizmów o charakterze państwowym z dającymi się jasno wyróżnić ośrodkami politycznymi: Ma‘in, Saba, Kataban i Hadramaut, położonych odpowiednio w Karnau, Ma‘rib, Tamna i w Szabwa. Najbardziej dynamicznym z nich był Saba, który od III do IV wieku zdołał zaanektować tereny wszystkich pozostałych.

      Wczesne południowoarabskie byty państwowe były rządzone przez osoby określane jako mukarrib. Przez długi czas uważano, że był to urząd dziedziczny o znaczeniu również religijnym, jednak przy obecnym stanie wiedzy wydaje się to nieprawdopodobne505. Ponadto społeczne zróżnicowanie osiągnęło na tych terenach poziom nieznany na ziemiach leżących na północy. Osiadłe plemiona były rządzone przez potężnych wodzów znanych jako qayl, a na drugim biegunie władzy zarówno klasy służebne, jak i niewolnicy były grupami o ściśle określonym charakterze. Koczowników trzymano w szachu dzięki zagwarantowaniu im ziemi w zamian za służbę wojskową, uzależniając ich w ten sposób od patronującej im władzy.

      Arabskie tradycje religijne

      Społeczna organizacja na obszarze przedmuzułmańskiej Arabii była ściśle związana z problematyką religijną i to właśnie na tym obszarze problemy odnoszące się do metodologii badań i krytyki źródeł są najpoważniejsze. Zagadnienia takie, jak zapożyczenia religijne od bardziej rozwiniętych cywilizacji, cechy pierwotne i względna starożytność danych form religijnych, rola animizmu i totemizmu oraz różnice kultyczne między osiadłymi i koczowniczymi ludami były i pozostały zagadnieniami wysoce kontrowersyjnymi. W wielu przypadkach ważne argumenty przemawiają za wartościowym osądem na temat koczowników i podobnie zakładają rozróżnienie między poziomem „wyższym” i „niższym” form religijnej ekspresji. Problem stanowi również fakt, że arabskie źródła, gdzie możemy odnaleźć większość materiału źródłowego, dalekie są od obiektywnego spojrzenia na przedmuzułmańską religię. Bezmyślność kultu idoli oraz wiara jego wyznawców i czcicieli ukazana jako ich łatwowierność są przedstawiane stereotypowo. Jedna z opowieści na ten temat opisuje, jak pewne plemię wyrzeźbiło sobie idola z wysuszonego twarogu zmieszanego z daktylami i klarowanym masłem (hays), którego czciło dopóty, dopóki w końcu nie pożarło go podczas głodu, prowadząc do pełnego sarkazmu ironicznego komentarza poety:

      Plemię Hanifa pożarło swego Pana

      Kiedy drożyzna i głód wymiotły ziemię

      Nic nie zważając na konsekwencje

      Z niosącej pomstę ręki ich Pana506.

      Zainspirowane koranicznym krytycyzmem507 arabskie źródła ukazują beduinów również jako ludzi obojętnych na wszelkie sprawy dotyczące wiary508.

      Arabski politeizm przybrał kilka form509, jedną z nich był kult oddawany kamieniom. Greckie i syryjskie źródła przedstawiają go jako adorację pozbawionych życia skał, ale takie przedmioty nie były bóstwami, a jedynie miejscem ich zamieszkiwania, albo też stanowiły centra sprawowania rytuałów danego kultu. Ofiary składano na danym miejscu, a do rytualnych zachowań należało również chodzenie dookoła kamienia. Najlepszym znanym tego przykładem jest oczywiście Ka‘ba w Mekce, ale i inne miejsca miały podobne ośrodki kultowe. Często bywały one otoczone ziemią o charakterze sakralnym, zwykle zwanym haram na północy, lub hawa na południu. Te zamknięte obszary związane były ze świętością sprawowanego na nich kultu oraz składanych na nim ofiar510; wszelka przemoc czy jakiekolwiek zabójstwo, w tym polowanie, były na tych terenach całkowicie zakazane. Za okręgi sakralne byli odpowiedzialni święci mężowie, a ich potomkowie cieszyli się specjalnym religijnym szacunkiem511. Równie ważna była cześć religijna obracająca się wokół kultu idoli – i tu też idol najprawdopodobniej reprezentował tylko materialnie otaczane kultem bóstwo. Imiona wielu idoli są znane z utworów starożytnej poezji i z późniejszych dzieł pisanych w podobnym duchu prozą. Ważne nowe szczegóły odnoszące się do Jasrib (Medyny) mogą stanowić wskazówkę o charakterze bardziej ogólnym: tam każdy z klanów posiadał swojego własnego idola znajdującego się w osobnym pomieszczeniu, które należało do całej tej grupy, gdzie idol odbierał cześć i gdzie składano mu ofiary. Ludzie mieli też drewniane wizerunki idoli w domach, otaczając ich podobną czcią na poziomie domowym. Obraza idola domowego stanowiła obrazę honoru głowy rodziny i stawała się sprawą, która wymagała pomsty i wiele dowodów wskazuje, że takie idole domowe były postrzegane jako figury przodków. Istniała również hierarchia idoli odpowiadająca pozycji społecznej ich właścicieli512.

      Istnieją również liczne dowody na oddawanie czci gwiazdom i bóstwom o charakterze astralnym. Otoczone wielkim kultem boginie Al-Lat (bogini nieba) oraz Al-Uzza (najprawdopodobniej gwiazda zaranna) mogły być odpowiednikami Wenus, a w bizantyjskich dziełach polemicznych przeciw islamowi podkreśla się, że muzułmańskie zawołanie Allahu akbar (Bóg jest wielki) bierze się z okrzyku pobożnego uwielbienia w religii o charakterze astralnym513. Cześć oddawana bóstwom astralnym była również związana z kultem idoli.

      Nastawienie starożytnych Arabów do ich bogów było całkowicie doświadczalne i pragmatyczne. Chociaż rozważali oni również problemy egzystencjalne związane z ludzkim istnieniem oraz medytowali nad sensem i znaczeniem życia514, to nie oczekiwali odpowiedzi na te pytania ze strony bóstw. Uważali swych bogów za najwyższe i ostateczne przyczyny wszelkich zjawisk zachodzących na świecie, a zwłaszcza pozostających poza ludzką kontrolą, jak choroba, deszcz, urodzaj oraz za źródła osobistych i wspólnotowych przeciwności losu różnego rodzaju. Czcili bogów w oczekiwaniu pomocy z ich strony, ale nie byli oni dla nich kimś samoistnie godnym czci albo też nie uważali, że winni im byli całkowite oddanie515.

      Religia monoteistyczna również znana była w Arabii od bardzo dawna. Napływ Żydów do Arabii jest trudny do prześledzenia, ale najprawdopodobniej był on związany z upadkiem powstania żydowskiego i zniszczeniem Świątyni Jerozolimskiej w 70

---

Скачать книгу