Bohaterska obrona Monte Cassino 1944. Aliancka kompromitacja na włoskiej ziemi. Katriel Ben Arie
5, s. 100; Eisenhower, Crusade in Europe, s. 197 i nast.
50 Dziennik OKW, III/2, s. 1079 i nast.
51 Molony, Campaign in Sicily, s. 216 i nast.
52 Dziennik OKW, III/2, s. 1079 i nast.
53 Dywizje Pancerne „Ariete” i „Centauro”, Dywizje Zmotoryzowane „Piave” i Grenadierów Sardyńskich, Dywizja „Sassari” oraz 211. Dywizja Obrony Wybrzeża.
54 Dziennik OKW, III/2, s. 1088; Molony, Campaign in Sicily, s. 215; Churchill, Second World War, t. 5, s. 101.
55 Jars, La campagne d’Italie, s. 30 i nast.
56 Ibidem, s. 32; Molony, Campaign in Sicily, s. 376-378.
57 Molony, Campaign in Sicily, s. 293 i nast.
58 Później został w północnych Włoszech premierem marionetkowego rządu.
59 Dziennik OKW, III/2, s. 1096 i nast.; Molony, Campaign in Sicily, s. 318 i nast.
60 Kesselring, Soldat, s. 258; Alexander, Memoirs, s. 47; Molony, Campaign in Sicily, s. 429 i nast.; Ehrman, Grand Strategy, s. 69; Tippelskirch, Geschichte, s. 413.
61 Kesselring, Soldat, s. 253.
62 Jackson, Battle for Italy, s. 130.
63 Dziennik OKW, III/2, s. 1461 i nast.; patrz także ibidem, s. 1171.
64 Ehrman, Grand Strategy, s. 68; Molony, Campaign in Sicily, s. 378.
65 Linia Bernhardta – jedno z odgałęzień Linii Gustawa biegnące przed miastem Cassino – przyp. tłum.
66 14. Armia została sformowana z jednostek dawnej Grupy Armii B i otrzymała jako dowódcę generała pułkownika Eberharda von Mackensena, dotychczasowego dowódcę 1. Armii Pancernej na froncie wschodnim.
67 Molony, Campaign in Sicily, s. 371; Kesselring, Soldat, s. 263; dziennik OKW, III/2, s. 1288, 1295 oraz 1465 i nast.
68 Wspomniane w pierwszej fazie lotniska nie zostały oczywiście zdobyte. Ich opanowanie może i byłoby brane pod uwagę, gdyby druga faza została zrealizowana przed pierwszą (patrz wyżej).
69 Molony, Campaign in Sicily, s. 332 i nast.; Ehrman, Grand Strategy, s. 67; Jackson, Battle for Italy, s. 123.
70 Molony, Campaign in Sicily, s. 389 i nast. oraz 481; Clark, Calculated Risk, s. 210 i 228; Tippelskirch, Geschichte, s. 414.
71 Alexander, Memoirs, s. 117.
72 Użyte skróty oznaczają:
LCT – Landing Craft, Tanks – czołgowa barka desantowa;
LST – Landing Ship, Tanks – czołgowy okręt desantowy;
LCI – Landing Craft, Infantry – barka desantowa piechoty;
LSI – Landing Ship, Infantry – okręt desantowy piechoty.
73 Molony, Campaign in Sicily, s. 203 i nast.
74 Ibidem, s. 385. W swoim raporcie dla Połączonego Szefostwa Sztabów za okres od 8 stycznia do 10 maja 1944 r. (Report by the Supreme Allied Commander Mediterranean (8th Jan. – 10th May 1944)), s. 2, Wilson pisze, że na obszarze Morza Śródziemnego było gotowych do użycia 90 LST.
75 Report January to May 1944 r., s. 2.
76 Molony, Campaign in Sicily, s. 384 i nast.
77 Ibidem, s. 385 i nast. Wilson w Report January to May 1944 podaje 24 października jako datę memorandum Eisenhowera.
78 Ibidem, s. 356.
79 Molony, Campaign in Sicily, s. 335 i nast.
80 Ibidem, s. 383 i nast.; Ehrman, Grand Strategy, s. 75; Report January to May 1944, s. 3; Jackson, Battle for Italy, s. 139.
81 Molony, Campaign in Sicily, s. 513-516; Alexander, Memoirs, s. 118; Clark, Calculated Risk, s. 234 i nast.
82 Ciekawe, że nie dokonano tutaj żadnej próby (a nawet nie było żadnych takich planów) obejścia obrońców z flanki poprzez lądowanie z morza pod Pescarą.
83 Ehrman, Grand Strategy, s. 208.
84 Ibidem, s. 209; Molony, Campaign in Sicily, s. 517-520; Clark, Calculated Risk, s. 240-242.
85 Była to pierwsza dywizja, która została odkomenderowana z francuskich sił ekspedycyjnych. Przybyła z Afryki Północnej
86 Molony, Campaign in Sicily, s. 579; Linklater, Campaign in Italy, s. 153.
87 W konferencji tej brał też udział Czang Kaj Szek ze swoimi doradcami, jednak tylko na posiedzeniu, które poświęcone było przyszłości Chin.
88 Molony, Campaign in Sicily, s. 570-576; Jackson, Battle for Italy, s. 165; Churchill, Second World War, t. 5, s. 314; Report January to May 1944, s. 5; Eisenhower, Crusade in Europe, s. 208-211.
89 Churchill, Second World War, t. 5, s. 390-396; Molony, Campaign in Sicily, s. 578-581; Report January to May 1944, s. 7-9.
CZĘŚĆ DRUGA PIERWSZA BITWA (17 STYCZNIA-18 LUTEGO 1944 ROKU)
1. TEREN MONTE CASSINO I NIEMIECKIE POZYCJE OBRONNE
Dolina Liri była dla alianckiego dowództwa bramą do Rzymu. Z tej szerokiej na 10 km doliny alianckie jednostki zmotoryzowane mogły już atakować w kierunku włoskiej stolicy, zamiast za cenę wielkich ofiar i w ślimaczym tempie posuwać się w walkach z jednej góry na drugą i znad jednej rzeki nad drugą, co wyczerpywało żołnierzy i szargało ich nerwy. Dolina ta tworzy na południe od linii Rzym-Pescara wyraźną lukę w górskim masywie Apeninów i rozciąga się z północnego zachodu na południowy wschód. Na północ i południe od niej wznoszą się niemal niedostępne góry, w tym na północy powoli opadający łańcuch górski Monte Cairo (o wysokości do 1669 m), będący odgałęzieniem Apeninów i kończący się masywem Monte Cassino (519 m). Masyw ten sterczy jak olbrzymi głaz u wejścia do doliny Liri. Po drugiej stronie wznosi się natomiast Monte Maio (940 m), odnoga gór Aurunci, które rozciągają się stamtąd aż do Morza Tyrreńskiego. Obie te góry blokują wejście do doliny Liri.
Na wschód od masywu górskiego Monte Cairo mają swoje źródła dwie rzeki: Secco i Rapido. W miejscu, w którym się łączą, dolina rzeki Rapido rozszerza się na około 5-6 km. Na zachód od płynącej na południe Rapido biegnie droga z miejscowości Cairo do miasta Cassino, które leży około 5 km dalej na południe. Na zachód od tej drogi wznosi się pasmo Monte Cairo, czyli strome, pełne szczelin, niemal nagie i bogate w jaskinie góry, pokryte kępkami krzaków i odłamkami skał. Były tam nieliczne, wąskie polne dróżki, zaś okopanie się było prawie niemożliwe. Teren jest przy tym zaskakująco zróżnicowany: nagle stoi się przed przepaścią, natyka na ukryte jaskinie albo gęste lasy. Z daleka sprawia to nawet wrażenie terenu łatwego do przejścia, dopiero po wejściu tam oczom ukazuje się charakterystyczne oblicze obszaru usianego różnorodnymi przeszkodami. Około 2 km na południe od Cassino Rapido wpada do rzeki Gari, która kilka kilometrów na południe od miejscowości Sant’Angelo uchodzi do Liri i odtąd rzeka ta nazywa się Garigliano. Płynie najpierw na południe, później na południowy zachód, a około 3,5 km przed ujściem do morza łączy się z rzeką Ausente i zaczyna się nazywać Minturno.
U stóp Monte Cassino, szlakiem starego rzymskiego traktu Via Casilina biegnie droga nr 6, jedna z dwóch głównych dróg łączących Rzym z Neapolem i dalej z południem kraju. Druga droga, nr 7, podążająca innym starym traktem, Via Appia, przebiega bezpośrednio wzdłuż brzegu Morza Tyrreńskiego. Zimą 1943/44 droga nr 6 była