Bohaterska obrona Monte Cassino 1944. Aliancka kompromitacja na włoskiej ziemi. Katriel Ben Arie
chciał usunąć z drogi Mussoliniego. Istniały przynajmniej trzy grupy szukające wyjścia z tej katastrofy, do której doprowadził kraj reżim faszystowski: antyfaszystowski ruch oporu, wyższy korpus oficerski w Comando Supremo, który dość dobrze orientował się w sytuacji Włoch, a szczególnie w stanie armii, a wreszcie opozycyjna grupa w samej partii faszystowskiej kierowana przez zięcia Mussoliniego ministra spraw zagranicznych Galeazzo Ciano oraz Dino Grandiego, byłego ministra spraw zagranicznych i ambasadora w Wielkiej Brytanii, surową osobistość z probrytyjskimi sympatiami. Ta ostatnia grupa, która zresztą miała największe widoki na sukces, zawiązała spisek przeciwko swojemu przywódcy i wtajemniczyła w niego Wiktora Emanuela III19.
22 lipca 1943 r. członkowie Wielkiej Rady Faszystowskiej zostali wezwani na dwudniowe posiedzenie. Zwołanie tego ważnego partyjnego organu, który od dłuższego czasu nie pełnił już swoich funkcji, zostało wymuszone na Mussolinim przez partyjnych dygnitarzy, co już było znakiem jego słabnącej pozycji. Duce otworzył konferencję 24 lipca i mówił, w sposób absolutnie profesjonalny, o kierowaniu partią i krajem. Jednak w ówczesnym stanie rzeczy jego przemówienie nie mogło już nic zmienić. Kości zostały rzucone. Bezpośrednio po tym Grandi postawił wniosek, podpisany przez niego samego, Ciano i różnych innych dygnitarzy partyjnych, w którym zwracał się do rady o podjęcie uchwały mówiącej, że w tej krytycznej chwili najważniejszym nakazem jest jedność narodu włoskiego i dlatego król, Wielka Rada, Rząd, Parlament i inne instytucje powinny powrócić do wypełniania swoich konstytucyjnych praw. Ponadto we wniosku było żądanie, aby premier (a więc nikt inny tylko sam Mussolini) powinien poprosić króla o przejęcie naczelnego dowództwa nad siłami zbrojnymi „na podstawie artykułu 5. Konstytucji”. Wniosek ten poparł też Ciano. Pod koniec debaty zarządzono głosowanie: dziewiętnastu członków głosowało za wnioskiem Grandiego, siedmiu było przeciwko, jeden wstrzymał się od głosu. O godzinie 3 po południu posiedzenie zostało zamknięte. Żaden z uczestników nie spał tej nocy we własnym domu20.
Tymczasem spisek został starannie przygotowany. W trakcie następnego przedpołudnia – w niedzielę 25 lipca 1943 roku – większość ważniejszych budynków została opanowana przez jednostki policyjne, które współpracowały ze spiskowcami. W tym czasie Mussolini przebywał albo w swojej oficjalnej rezydencji, albo wizytował zbombardowane dzielnice Rzymu. Po południu został poproszony przez króla o złożenie mu wizyty. Myśląc, że król chce po prostu formalnie przejąć od niego naczelne dowództwo, które zostało mu odebrane 10 czerwca 1940 roku po wypowiedzeniu wojny Francji, nie przewidywał, że może wydarzyć się coś złego. Był to wielki błąd. Król bowiem powiedział, że jest on najbardziej znienawidzonym człowiekiem we Włoszech, posiada jeszcze tylko jednego przyjaciela, mianowicie jego, tj. króla, i właśnie on, jego jedyny przyjaciel, postanowił teraz, żeby jego następcą na stanowisku premiera mianować starego marszałka Badoglio. Mussolini protestował, został więc podczas opuszczania rezydencji królewskiej Villa Savoia aresztowany, a dwa dni później przewieziono go na wyspę Ponza21.
Upadek Mussoliniego wywołał w Rzymie dziki entuzjazm, który przyjął charakter antyniemiecki. Na północy Włoch zaczęli ujawniać się komuniści. Hitler ze swojej strony natychmiast docenił znaczenie upadku Duce. Na jego oczach wyłoniła się zjawa załamania się faszystowskiego reżimu i wyłączenia Włoch z wojny. Stał więc teraz przed dylematem, gdyż jeśli chciał ratować sytuację we Włoszech i na Bałkanach, to musiał przerzucić do Włoch wojska z frontu wschodniego i to właśnie w momencie, gdy Rosjanie przeszli do kontrofensywy po niepowodzeniu niemieckiego ataku pod Kurskiem. Groźne następstwa wyjścia Włoch z sojuszu przesądziły jednak o decyzji Hitlera i jeszcze w nocy 25 lipca 1943 roku o godzinie 23 rozkazał on wykonać plan „Alaryk” oraz zarządził najwyższą gotowość do przeprowadzenia kolejnych akcji specjalnych: „Kopenhaga” (zajęcie przełęczy Mont-Cenis na granicy włosko-francuskiej) i „Zygfryd” (zajęcie francuskiego wybrzeża Morza Śródziemnego na odcinku włoskiej 4. Armii). Rommel został wrócony prosto z Salonik, z inspekcji instalacji obronnych znajdujących się w Grecji, aby przejąć Grupę Armii B, której zadaniem było opanowanie północnych Włoch. Dowództwo II Korpusu Pancernego SS otrzymało rozkaz rozpoczęcia transportu dwóch swoich dywizji z frontu rosyjskiego do północnych Włoch. Generałowi Studentowi polecono trzymanie w gotowości specjalnej jednostki znajdującej się wtedy w okolicach Rzymu (później została ona dołączona do 2. Dywizji Spadochronowej), aby w stosownym momencie aresztowała wszystkie czołowe osobistości włoskie, które były podejrzane o „zdradę wymierzoną w Niemcy”, oraz uwolniła Mussoliniego. Pretekstem do wyruszenia jednostek do północnych Włoch w ramach operacji „Alaryk” było spełnienie próśb Comando Supremo o dostarczenie niemieckich wojsk. Kesselring otrzymał też rozkaz natychmiastowego podjęcia różnych innych kroków, takich jak: przygotowanie ewakuacji Sycylii, Sardynii i Korsyki; koncentracja 3. Dywizji Grenadierów Pancernych w okolicach Rzymu i jej wzmocnienie przez sąsiedni batalion pancerny z 26. Dywizji Pancernej; podjęcie wspólnych przygotowań do akcji alarmowej jednostek stacjonujących we Włoszech polegającej na zajęciu wszystkich dział przeciwlotniczych dostarczonych Włochom przez Niemców; zabezpieczenie baz zaopatrzeniowych w północnych Włoszech; postawienie w stan gotowości oddziałów stojących w okolicach Rzymu22.
Następnego dnia o godzinie 18 Kesselring spotkał się z Badoglio, a potem z Ambrosio, aby sprawdzić, czy współpraca niemieckich i włoskich sił zbrojnych może być kontynuowana. Obaj rozmówcy gorąco zapewnili Kesselringa, że polityczne zawirowania nie zmieniają nic w kwestiach wojskowych i Włochy będą dalej walczyć po stronie Niemiec23. Pomimo tych zapewnień, odtąd stosunki między oboma partnerami były zmącone przez nieufność i podstępne działania.
28 lipca wydano rozkaz rozpoczęcia operacji „Oś”, która jeszcze rozszerzyła plany „Alaryk” i „Konstantyn” (opanowanie zajmowanych przez Włochów terenów na Bałkanach). Zarówno Naczelnemu Dowódcy Obszaru „Południe” (Oberbefehlshaber Süd), jak i Naczelnemu Dowódcy Obszaru „Południowy Wschód” (Oberbefehlshaber Südost), tj. feldmarszałkowi von Weichsowi, zwrócono uwagę, że sytuacja we Włoszech jest „niejasna” i nie są wykluczone „nagłe, poważne wypadki”. Ponieważ takie wydarzenia mogą wywołać wstrząsy wewnątrz włoskiej armii, obaj feldmarszałkowie otrzymali polecenie, aby w takim przypadku przejąć wszystkie zajmowane przez Włochów obszary, przeciągnąć na niemiecką stronę wszystkie chętne do walki oddziały włoskie, a resztę internować, oraz zabezpieczyć obronę wybrzeży, jak również zadbać o porządek na obszarach tyłowych. Działania te miały zostać wykonane, jak tylko OKH przekaże hasło „Oś”24.
Rozkazy przekazane Kesselringowi25 jasno pokazywały, że naczelne dowództwo nie miało zamiaru bronić południowych i środkowych Włoch i obszary te, podobnie jak Sycylia, Sardynia i Korsyka, miały zostać opuszczone. I rzeczywiście, niemieckie siły zostały skoncentrowane w północnych Włoszech z wyjątkiem części 2. Dywizji Spadochronowej, które przeleciały w okolice Rzymu, aby przeprowadzić operację „Schwarz” (opanowanie włoskiej stolicy, aresztowanie nielojalnych włoskich przywódców i uwolnienie Mussoliniego). Choć wszystkie znajdujące się na północy wojska przybyły z pozoru spełniając włoską prośbę o pomoc, to Włosi szybko zorientowali się, że liczba jednostek, które przybyły do północnych Włoch, daleko przekroczyła ich oczekiwania. Na stawiane pytania otrzymywali wymijające odpowiedzi, co sprawiało, że napięcie rosło. Włosi, którzy ponownie wyraźnie zaznaczyli, że bezwarunkowo postanowili dalej walczyć po stronie Niemiec, nie mogli oczywiście wiele zarzucić napływowi wojsk niemieckich. Obudziłoby to bowiem niemieckie podejrzenia, które coraz otwarciej były wyrażane, gdy tylko Włosi protestowali przeciwko wysyłaniu niemieckich jednostek. Z drugiej strony nagłe przeciwstawienie się tym wojskom bez pomocy aliantów byłoby czystym samobójstwem. Im dłużej jednak Włosi zwlekali, tym silniejsi stawali się Niemcy we Włoszech i tym lepiej byli przygotowani do przejęcia kraju, jeśli ten wyłamałby się z sojuszu. Mimo to niemieckie naciski wydały pewien plon: gdy 1 sierpnia Kesselring spotkał się z Ambrosio i skarżył się na sytuację we Włoszech, w szczególności na to, że walki na