Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF. Отсутствует
bez konieczności ich montażu, naprawy czy remontu, a więc spełniają wszystkie stawiane im wymogi techniczne (wewnętrzne). Dodatkowo muszą one w niektórych przypadkach spełniać wymogi prawne, które są niezbędne do dopuszczenia środka do użytkowania (np. dotyczy to budynków, budowli, samochodów). Kompletność środka trwałego wiąże się też w niektórych sytuacjach z posiadaniem przez niego wszystkich części składowych. Częścią składową jest nieodłączny element środka trwałego warunkujący jego użytkowanie (np. silnik w samochodzie) [KSR 11, pkt 4.17]. Jednakże środek trwały można uznać za kompletny mimo tego, że nie są do niego dołączone części dodatkowe lub części peryferyjne [KSR 11, pkt 4.18]. Częścią dodatkową jest element środka trwałego, który zwiększa jego walory użytkowe, ale nie jest niezbędny do jego funkcjonowania lub nie powoduje ograniczenia w jego użytkowaniu. Część dodatkowa wchodzi fizycznie w skład środka trwałego lub jest z nim w inny sposób trwale związana (fizycznie lub prawnie). Jest ona ujmowana w wartości księgowej środka trwałego, z którym jest związana, gdyż sama nie może być uznana za kompletny składnik aktywów (np. klimatyzacja lub radio samochodowe) [KSR 11, pkt 4.19]. Częścią peryferyjną jest element fizycznie (konstrukcyjnie) niewchodzący w skład środka trwałego, który realizuje samodzielnie określone funkcje użytkowe. Część peryferyjna nie warunkuje możliwości użytkowania środka trwałego, z którym ma być powiązana, a jej brak nie ogranicza jego właściwości użytkowych. Część peryferyjna zależnie od decyzji jednostki oraz postanowień zawartych w KŚT może stanowić odrębny środek trwały lub wchodzić w skład środka trwałego, z którym jest powiązana. Część peryferyjna może także być użytkowana w powiązaniu z więcej niż jednym środkiem trwałym. Przykładem takiej części peryferyjnej jest drukarka komputerowa [KSR 11, pkt 4.20].
Prawo bilansowe nie określa minimalnej wartości składników majątku zaliczanych do środków trwałych, ale każda jednostka ustala kwotę, powyżej której aktywa o charakterze rzeczowym są zaliczane do środków trwałych, a nie do zapasów. Ustalając tę kwotę, należy kierować się zasadą istotności, a więc w tym wypadku wpływem na wynik finansowy i stan aktywów jednorazowego odniesienia wartości składnika aktywów do kosztów.
Drugi element rzeczowych aktywów trwałych – środki trwałe w budowie to, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 16, zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.
Na gruncie Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej problematykę uznawania i wyceny środków trwałych reguluje głównie MSR 16 „Rzeczowe aktywa trwałe”. MSR 16 do środków trwałych zalicza te składniki [MSR 16, par. 6]:
a) które utrzymywane są przez jednostkę gospodarczą w celu wykorzystania ich w procesie produkcyjnym lub przy dostawach towarów i świadczeniu usług, w celu oddania do używania innym podmiotom na podstawie umowy najmu lub w celach administracyjnych,
b) którym towarzyszy oczekiwanie, iż będą wykorzystywane przez czas dłuższy niż jeden okres.
Jak widać, definicja rzeczowych aktywów trwałych, skupiona w MSR 16 na określeniu środków trwałych, stosuje kryterium celu posiadania danego środka i przewidywanego okresu jego użytkowania. Dodatkowo standard wskazuje jako konieczne dla ujęcia środków trwałych wykazanie prawdopodobieństwa wpływu do jednostki przyszłych korzyści związanych z wykorzystaniem środka oraz możliwość wiarygodnego określenia jego wartości [MSR 16, par. 7].
Definiując środki trwałe, MSR 16 nie podaje ich zakresu. Jednak w treści standardu można znaleźć przykładowe grupy tych aktywów. Są to między innymi: grunty, budynki i budowle, maszyny, statki, samoloty, pojazdy mechaniczne, meble i instalacje, wyposażenie biurowe oraz rośliny produkcyjne [MSR 16, par. 37]. Do tych ostatnich zalicza się rośliny uprawne, które są wykorzystywane do produkcji lub dostarczania produktów rolnych w czasie dłuższym niż jeden okres i dla których istnieje małe prawdopodobieństwo, że same będą sprzedane jako produkty rolne. Roślinami produkcyjnymi mogą być np. drzewa owocowe, z których jednostka uzyskuje w okresie wieloletnim owoce (produkty rolne), winorośl, palmy oleiste. Dodatkowo do środków trwałych zalicza się też istotne części zamienne, awaryjne wyposażenie i wyposażenie związane z serwisem, jeżeli jednostka oczekuje, że będą one wykorzystywane przez okres dłuższy niż jeden rok [MSR 16, par. 8].
Ponieważ środki trwałe będące w dyspozycji danej jednostki gospodarczej stanowią grupę majątkową obejmującą różnorodne elementy, ze względów ewidencyjnych, sprawozdawczych i kontrolnych konieczne jest grupowanie ich według stosownych kryteriów. Podstawowe przekroje klasyfikacyjne przedstawia tabela 4.1.
Tabela 4.1. Kryteria klasyfikacji środków trwałych
| Kryterium | Podział | Wykorzystanie |
| Tytuł własności | własne, czyli te, w stosunku do których jednostka posiada tytuł własności bez względu na to, czy są one użytkowane w jednostce, czy przekazane w użytkowanie innemu podmiotowiobce – użytkowane przez jednostkę na mocy stosownej umowy, np. najmu, dzierżawy, leasingu | głównie do celów ewidencyjnych oraz związanych z umarzaniem i amortyzowaniem środków |
| Przeznaczenie | produkcyjne – wykorzystywane bezpośrednio lub pośrednio w działalności gospodarczej jednostki (określenie „produkcyjne” traktowane jest tutaj w sposób szeroki rozumiany jako właściwa działalność podmiotu niekoniecznie związana z wytwarzaniem dóbr rzeczowych)nieprodukcyjne – służące celom socjalno-bytowym, kulturalno-oświatowym pracowników | przede wszystkim do oceny wyposażenia jednostki (lub jej obszarów funkcjonowania) w środki trwałe i ich wpływ na wydajność pracy oraz do ustalania zasad amortyzacji |
| Sposób wykorzystania | czynne – znajdują się w eksploatacji w jednostce gospodarczej lub poza niączasowo nieczynne – będące w rezerwie, zapasie, naprawie lub wydzierżawionetrwale nieczynne – wyłączone z eksploatacji na dłuższy czas zgodnie z planem | w ocenie sposobu i stopnia wykorzystania środków trwałych i ich przydatności w jednostce |
| Rodzaj (funkcje spełniane w procesie wytwórczym) [Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 października 2016 r. w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych, Dz.U. z 2016 r., poz. 1864] | grupa 0 – gruntygrupa 1 – budynki i lokale oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnegogrupa 2 – obiekty inżynierii lądowej i wodnejgrupa 3 – kotły i maszyny energetycznegrupa 4 – maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowaniagrupa 5 – specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparatygrupa 6 – urządzenia technicznegrupa 7 – środki transportugrupa 8 – narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie, gdzie indziej niesklasyfikowanegrupa 9 – inwentarz żywy | w sprawozdawczości statystycznej oraz w ustalaniu stawek amortyzacyjnych dla celów podatkowych |
| Ujęcie w bilansie | grunty budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu, inne środki trwałe | do celów ewidencyjnych i sprawozdawczych |
| Ośrodki odpowiedzialności | w zależności od osób i komórek odpowiedzialnych za stan środków trwałych | do ustalenia miejsca powstawania kosztów wynikających ze zużycia środków trwałych i rozliczenia osób materialnie odpowiedzialnych |
| Wiek | w zależności od wieku posiadanych obiektów | do określenia stopnia ich zużycia i wynikających z tego konsekwencji (remonty, modernizacje itp.) |
Źródło: opracowanie własne na podstawie: T. Martyniuk, Rzeczowy majątek trwały, wycena i ewidencja, ODDK, Gdańsk 1998, s. 19–34.
4.2. Wycena środków trwałych
4.2.1. Wartość początkowa
Wprowadzenie środka trwałego do ewidencji wymaga poprawnego ustalenia jego wartości początkowej. Ze względu na to, że źródła pochodzenia środka trwałego w jednostce