Panorama współczesnej filozofii. Отсутствует
natomiast twierdzenia nauki są z definicji i zawsze pozostaną podważalne”? Czy zgadzasz się, że podważalne jest to, co może być, ale nie musi być podważone?
O.8. Realizmowi naukowemu przeciwstawia się konstruktywizm społeczny, czyli pogląd, że ontologia teorii naukowych, podobnie jak ich treść, jest konstrukcją społeczności uczonych. Zatem realiści tworzą realistyczną naukę, a antyrealiści – antyrealistyczną. Czy jeśli wybór stanowiska zależy od decyzji, to to dowodzi, że antyrealiści mają rację?
O.9. Co jest konstruktem społecznym: kwarki jako obiekty fizyczne czy idea kwarków?
O.10. Hilary Putnam głosi tezę o względności pojęciowej. Zgodnie z nią nie ma nic takiego, jak opis świata niezależny od wyboru układu pojęć czy neutralny względem niego. Świat jest realny tylko w obrębie teorii, która dopuszcza istnienie realnego świata. Czy to znaczy, że antyrealizm ma rację? (Por. O.8).
P. Instrumentalizm
P.1. Wojciech Sady przeciwstawia oszałamiającym zastosowaniom odkryć naukowych skargę filozofów, że nauka odbiera nam sens życia, sprowadzając je do wyścigu szczurów. Jednocześnie filozofowie odmawiają poglądom naukowym prawa do miana „prawdziwych” w klasycznym tego słowa znaczeniu. Co to przeciwstawienie sugeruje? Kompleksy filozofów, ich tradycjonalizm, ich większą dociekliwość?
P.2. Naukowe style myślenia polegają – zwłaszcza w przypadku fizyki – na formułowaniu praw przyrody, które określają niezmienne związki między wartościami zmiennych występujących w tych prawach. Co to znaczy?
P.3. Każdemu etapowi rozwoju fizycznego formalizmu odpowiada pewna ontologia, która określa niewidoczny, ale niezmienny porządek świata. Czy ten porządek powstaje przez postulowanie istnienia nieobserwowanych bezpośrednio przedmiotów, takich jak „nieważniki”?
P.4. Jakie argumenty można podać za twierdzeniem, że byty postulowane przez teorie są bardziej realne niż to, co jawi się naszym zmysłom?
P.5. Czy pragmatycznemu pojęciu prawdy: „Prawda jest tym, co korzystne w sferze naszych czynów” można nadać interpretację realistyczną?
P.6. Według Johna Deweya instrumentalizm podkreśla, że „racjonalne idee mają konsekwencje w działaniu, rozum z konieczności pełni funkcję konstruktywną”. Przyjmij tę definicję i odpowiedz na pytanie: „Czy jeśli rozum ma funkcję twórczą, to jego wytwory mogą być realne?”.
P.7. Sady pyta: „Jakie, z punktu widzenia współczesnej nauki, ciało znajduje się w centrum świata?” I odpowiada: „Żadne!”. Dlaczego?
P.8. Paul Feyerabend napisał: „Stanowisko realistyczne zachęca do badań i pobudza do rozwoju, podczas gdy instrumentalizm […] prowadzi do dogmatycznego skostnienia”. Czy to jest argument sformułowany w duchu realizmu, czy instrumentalizmu?
P.9. Na pytanie, czym naprawdę jest światło i czym naprawdę są elektron, proton, cały atom, a nawet duże cząstki (dziś uzyskujemy dyfrakcyjne obrazy strumieni cząstek składających się z kilkudziesięciu atomów), współczesny fizyk w ogóle nie odpowie. Czy to spostrzeżenie przemawia przeciw realizmowi?
P.10. Sady pisze: „Historia fizyki ostatnich czterech stuleci, a także stan mechaniki kwantowej trwający od czasów narodzin tej teorii do dziś, nie pozwalają nam być realistami naukowymi w odniesieniu do ontologii związanej z dowolną teorią fundamentalną”. Jest zarazem zdania, że fragmenty rzeczywistości mogą podtrzymywać używanie pojęcia prawdy w sensie realistycznym. Jak to stanowisko jest podobne do realizmu wewnętrznego Putnama? (Por. O.10).
FILOZOFIA POLITYKI
Q. Konserwatyzm
Q.1. Damian Leszczyński widzi dwie charakterystyczne cechy konserwatyzmu. Jest to nastawienie (1) uznające istnienie różnych rodzajów ludzkiej wiedzy i (2) takie, dla którego wiedza i racjonalność mają jedynie ograniczoną ważność. Czy konserwatyzm wyżej ceni naukę, czy filozofię?
Q.2. Aspekt metafizyczny konserwatyzmu ujawnia się w przekonaniu, że jednostka nie jest sama sobie absolutem. Ważna jest kultura, tradycja, mądrość ludowa, świadomość zbiorowa, kolektywna intencjonalność. Jak to wpływa na jednostkę żyjącą na styku dwóch kultur?
Q.3. W jakim sensie Montaigne był chrześcijańsko-stoickim etykiem?
Q.4. Ziemska eschatologia konserwatyzmu zostaje ograniczona do minimum: nihil novi sub sole. Konserwatyści są sceptykami czy pesymistami?
Q.5. Co uzasadnia przekonanie, że osoba jest bytem ukształtowanym przez świat (społeczność, epokę itp.), a zarazem bytem przekraczającym ten świat i – być może – predestynowanym do czegoś więcej niż tylko naturalne zwierzęce życie i zwierzęca śmierć?
Q.6. Konserwatywne podejście odrzuca możliwość stworzenia projektu idealnego społeczeństwa czy idealnego państwa, który następnie można by wprowadzać w życie za pomocą narzędzi politycznych. Czy istnieją konserwatywni rewolucjoniści?
Q.7. Wartości w świecie społecznym nie mogą zostać ugruntowane w obrębie tego świata i za pomocą takich narzędzi, którymi działa się w świecie. Konserwatyzm to nie tylko opowiedzenie się po stronie ancien régime’u, lecz przede wszystkim opowiedzenie się po stronie ancienne foi. Czy konserwatyzm musi być zawsze religijny?
Q.8. Najpoważniejsze różnice między socjalizmem i konserwatyzmem można ukazać za pomocą haseł: kolektywizm vs. personalizm, egalitaryzm vs. hierarchia, centralizm vs. pluralizm, materializm vs. spirytualizm, sprawiedliwość społeczna vs. „klasyczna” czy „normalna” sprawiedliwość. Czy istnieje konserwatywny socjalizm?
Q.9. Liberalizm na pierwszym miejscu stawia wolność i własność, a więc wartości, które konserwatysta uważa – podobnie jak równość – za drugorzędne, a dążenie do ich pełnego urzeczywistnienia za utopijne. Czy dlatego człowiek w młodości jest liberałem, a później konserwatystą?
Q.10. Nowoczesność ma to do siebie, że premiuje to, co powszechne i masowe; tkwienie w niszy na własne życzenie jest głęboko nienowoczesne. Czy konserwatyści są idealistami? W jakim sensie?
R. Liberalizm
R.1. Andrzej Szahaj opowiada się za poglądem, że liberalizm wspierał kształtowanie się rynku kapitalistycznego w interesie ludzi, którzy dysponują czymś na wymianę, a tym samym podważa normy społeczeństwa bazującego na obyczaju i statusie. Jak to wiąże się z metaforami: „niewidzialnej ręki rynku” oraz „państwa jako nocnego stróża kapitału”?
R.2. Liberalizm ma dwie wersje: atomistyczną i komunitarystyczną. Czy w obu wersjach jednostka jest w równym stopniu swobodna?
R.3. Czy liberalizm faworyzuje wspólnotę samotników?
R.4. Prawie wszystkie odmiany liberalizmu (oprócz wariantu przyjmowanego przez Thomasa Hobbesa) hołdują optymizmowi antropologicznemu, czyli przekonaniu, że człowiek jest z natury dobry. Czy w liberalizmie pielęgnowanie życzliwości jest zbędne, czy szkodliwe dla systemu?
R.5. Autonomia to zdolność samodzielnego podejmowania wyborów życiowych na podstawie własnych przekonań i pragnień. Czy istnieją ludzie odbierający swą wolność jako trudne do udźwignięcia obciążenie?
R.6.