Panorama współczesnej filozofii. Отсутствует
Johna Rawlsa, który zaleca system najlepiej służący tym, którzy są ekonomicznie najsłabsi, jest jeszcze jakąś wersją liberalizmu? W jakim sensie?
R.9. Isaiah Berlin rozróżnił wolność negatywną i wolność pozytywną. Czy to prawda, że wolność negatywna nic nie kosztuje, a pozytywna jest droga?
R.10. John Locke w Liście o tolerancji domagał się tolerancji dla wyznawców odmiennych doktryn religijnych. Czy w liberalizmie wolność religijna rozciąga się na działania misyjne?
FILOZOFIA SPOŁECZNA
S. Komunitaryzm
S.1. Adam Chmielewski znajduje zalążki idei komunitarnych w Nowym Testamencie, chrześcijańskim ruchu monastycznym oraz katolickim ruchu robotniczym, w teoriach filozofów i socjologów, m.in. Émile’a Durkheima i Ferdinanda Tönniesa. Czy czujesz się członkiem jakiejś wspólnoty? Jakiej?
S.2. Wiodącą tezą ruchu komunitarnego jest antyindywidualizm. W opozycji do uniwersalizmu komunitarianie głoszą partykularyzm. Czy komunitaryzm to kompromis?
S.3. Chmielewski uważa, że komunitaryzm to patriotyzm i tradycjonalizm bez nacjonalizmu i fascynacji zmistyfikowanym obrazem archaicznego społeczeństwa. Czy to zakłada definicyjnie ograniczoną fascynację ojczyzną i tradycją?
S.4. Na jakiej podstawie komunitarysta odrzuca ideę umowy społecznej, ideę uniwersalizmu liberalnego lub konserwatywnego oraz ideę ponadkulturowej etyki? (Por. S.10).
S.5. Uniwersalizm jest ślepy na odmienne tożsamości jednostek ludzkich. Na przykład John Rawls zakłada, że racjonalne jednostki będą wybierać jednomyślnie i nie potrzebują kompromisów. Czy to znaczy, że są emocjonalnie identyczne?
S.6. W odróżnieniu od uniwersalistów komunitaryści przyjmują dialogiczność i agonistyczność. Sądzą, że w sporze i rozmowie kształtuje się świadomość i racjonalność. Czy tak jest?
S.7. Czy w warunkach pełnej swobody myślenia myślimy sprawniej, czy mniej sprawnie?
S.8. Czy człowiek jest powiązany w przygodny sposób ze swymi pragnieniami i może je łatwo zmienić? A gdy nie może, to dlaczego?
S.9. „Narracyjna koncepcja osobowości” zakłada, że nasza tożsamość jest silnie określona przez naszą opowieść biograficzną na swój własny temat. Co osiągamy, manipulując swoją biografią? Nową tożsamość? Nową postawę polityczną lub moralną?
S.10. Charles Taylor wprowadza trzy „osie” orientujące refleksję moralną: (1) rozumienie wartości i godności innych ludzi, (2) ogólna koncepcja dobra i wszechstronnego życia, (3) poczucie własnej godności i cech zasługujących na szacunek u innych. Czy to jest pluralizm polityczny, czy moralny?
T. Indywidualizm
T.1. Magdalena Środa pisze za Michaelem Oakeshottem, że w ciągu ostatnich pięciuset lat indywidualizm zyskał sobie status teorii etycznej, metafizycznej i politycznej. Zakorzenił się w sztuce, w religii, w przemyśle i w handlu. A wcześniej panował kolektywizm?
T.2. Alexis de Tocqueville uważał, że indywidualizm sprzyja spokojowi i umiarkowaniu, skłania obywateli, by się izolowali od zbiorowości i trzymali na uboczu wraz z rodzinami i przyjaciółmi. Czy to jest podstawa demokracji, czy egoizmu, czy jednego i drugiego? Czy ideałem jest życie w bloku z wielkiej płyty: wszyscy są koło siebie i nikt nikogo nie zna?
T.3. Środa odróżnia indywidualizm różnicy od indywidualizmu równości. Pierwszy ma charakter elitarny i umieszcza jednostkę poza (ponad, obok) wspólnotą – tak jest np. w filozofii Fryderyka Nietzschego. Drugi jest egalitarny i traktuje jednostki „w sposób kancelaryjny”, postulując ich równe uprawnienia – tak jest np. u Ronalda Dworkina. Czy ich ideałami są – odpowiednio – zadziorny nonkonformista i wycofany narcyz?
T.4. Dla filozofii egzystencjalnej, psychoanalitycznej, fenomenologicznej i personalistycznej „ja” jest projektem. Kto ten projekt realizuje i jak to robi?
T.5. Jak pisze Charles Taylor, by być sobą, musimy być „uznani” w pewnych rolach i czynnościach. Czy to znaczy, że projektowanie swego „ja” na własnych warunkach jest ułudą?
T.6. Indywidualizm zakotwiczony jest w wartościach i normach odnoszących się w pierwszym rzędzie do jednostki. Czy istnieją wspólnoty indywidualistów?
T.7. Indywidualizm wzmacnia upodobanie do ekscentryczności. Po co?
T.8. Czy indywidualizm jest osobną teorią, czy raczej modyfikacją innych teorii: liberalizmu, konserwatyzmu, komunitaryzmu?
T.9. Kiedy każdy jest najlepszym sędzią w swoich własnych sprawach?
T.10. Czy istnieje ogólne prawo do wolności, czy tylko szczegółowe uprawnienia do szczegółowych wolności?
FILOZOFIA RELIGII
U. Objawienie
U.1. Jan Krokos wyróżnia teologię jako naukę, „która wyrasta z serca danej religii, z jej wnętrza i […] jest predestynowana do możliwie pełnego ujęcia objawienia jako właściwego danej religii”. Czy przez naukę rozumie się tu teorię, czy nauczanie?
U.2. Co to jest teologia naturalna?
U.3. Krokos pisze, że Bóg objawia się przez świat stworzony. Kiedy widzimy Boga w świecie? Czemu jedni widzą, a inni nie widzą?
U.4. Jaki jest sens twierdzenia, że pełne objawienie dokonało się w Jezusie Chrystusie? Jezus najlepiej objawił istotę Stwórcy? Przekonał o czymś, czego nie da się ująć w słowach? Swym życiem dał wzór losu chrześcijanina?
U.5. Prawosławie nieomylność w wierze przypisuje wszystkim biskupom i wiernym. Kościół anglikański uznaje, że nieomylność jest udziałem wspólnoty kościelnej. Protestantyzm za jedyny nośnik Bożego objawienia uznaje Pismo Święte. Katolicyzm wyróżnia Pismo i tradycję Kościoła przeciw innowiercom. Dlaczego nieomylność jest tak ważna w religii?
U.6. Co odróżnia religie teocentryczne od kosmocentrycznych?
U.7. Krokos pisze, że ostatecznym celem objawienia jest odsłonięcie się Absolutu przed człowiekiem. Zatem objawienie nie jest trwałą i niezmienną manifestacją Boga lub Absolutu, tylko sposobem komunikowania się przez Nich z ludźmi. Bertrand Russell pytał, czemu wybrany sposób porozumiewania się nie jest jaśniejszy. Właśnie – czemu nie widzimy Boga w krzewie gorejącym?
U.8. Krokos zauważa, że ob-jawienie pojęte w najszerszym sensie jest poznawczym od-słonięciem się przedmiotu poznawanego. W sensie węższym jest od-słonięciem tego, co jest przesłonione przez fenomen (przez to, co dane w określony sposób). Czy zatem objawienie umacnia realizm ontologiczny przeciw fenomenalizmowi?
U.9. Co uzasadnia tezę, że religijne pojmowanie objawienia jest mocno zakorzenione w naturze ludzkiego poznania?
U.10. Racją przemawiającą za możliwością nadprzyrodzonego objawienia się Boga człowiekowi jest poznanie go jako osoby, a zatem jako bytu rozumnego i wolnego. Co w odniesieniu do Boga znaczą określenia „rozumny” i „wolny”? Czy to metafora?
V. Doświadczenie religijne
V.1. Piotr Gutowski i Marcin Iwanicki piszą, że