Pod nóż. Arnold van de Laar
Jej upływ został więc początkowo ograniczony, ale gromadząc się w osierdziu, coraz bardziej uciskała serce. I w ten sposób nawet niewielka rana mogła poważnie wpłynąć na funkcjonowanie serca. Wstrząs był więc początkowo spowodowany uciskiem, a nie utratą krwi. Uciskane serce nie mogło dobrze pompować krwi i tak powstał wstrząs kardiogenny.
Kiedy serce bije zbyt słabo, ciśnienie krwi spada, co jest rejestrowane w kilku miejscach ciała. Na dużych tętnicach po obu stronach szyi znajdują się baroreceptory, czyli receptory wrażliwe na rozciąganie ścian naczyń krwionośnych. Tutaj mierzone jest ciśnienie, a informacje natychmiast przekazywane są do ośrodka naczyniowo-ruchowego w pniu mózgu. Ten z kolei stymuluje układ współczulny, który przesyła do całego ciała sygnał zwężenia naczyń krwionośnych, aby podnieść ciśnienie. Nerki również zauważają słabe ciśnienie krwi i zatrzymują wszystkie płyny w organizmie. Gdyby spytać cesarzową Elżbietę w tamtej chwili, jak się czuje, pewnie powiedziałaby, że chce jej się bardzo pić.
Jeśli powiesz laikowi, że jesteś chirurgiem, zazwyczaj zapyta: ale jakim chirurgiem? Wielu ludzi nie wie widocznie, że zawód chirurg już oznacza specjalizację, chirurgię ogólną. Specjalizacje medyczne można podzielić na medycynę nieoperacyjną, niezabiegową – jak medycyna wewnętrzna, pediatria, neurologia, psychiatria i patologia – oraz chirurgię, specjalizacje zabiegowe, operacyjne. Przez stulecia chirurdzy zajmowali się wszystkimi rodzajami operacji, ale w XX wieku powstało kilka specjalizacji. Ginekolog operuje kobiece narządy rodne, urolog – nerki, drogi moczowe i genitalia męskie. Chirurgia kosmetyczna, chirurgia rekonstrukcyjna, mikrochirurgia i chirurgia dłoni są domeną chirurga plastycznego. Neurochirurg operuje mózg, rdzeń kręgowy i nerwy, a kardiochirurg – serce. Ortopeda ogranicza się do układu mięśniowo-szkieletowego. Otorynolaryngolog zajmuje się gardłem, nosem oraz uszami. Osobną specjalizacją jest chirurgia dziecięca. Resztę operacji można podzielić według narządów lub według rodzaju schorzenia. Podział według schorzenia obejmuje traumatologię (czyli chirurgię urazową) oraz chirurgię onkologiczną (operacje związane z nowotworami). Podział według narządów obejmuje torakochirurgię (chirurgię płuc i klatki piersiowej), chirurgię naczyniową (operacje naczyń krwionośnych) i chirurgię jamy brzusznej (operacje narządów w jamie brzusznej). Chirurgia ogólna obejmuje nadal pięć wymienionych wyżej kategorii. W niektórych krajach rak piersi nie jest leczony przez chirurga ogólnego, ale przez ginekologa, a urazami zajmuje się ortopedia. W ramach chirurgii ogólnej istnieje też kilka superspecjalizacji, takich jak chirurgia głowy i szyi, chirurgia transplantologiczna i chirurgia bariatryczna (leczenie otyłości).
Dama dworu opisywała uderzającą bladość Sissi. Różowy kolor skóry zależy od krążenia. Bladość może być wywołana przez niedokrwienie z powodu dużej utraty krwi. Zwężenie naczyń krwionośnych także wpływa na krążenie i kolor skóry. Bladość omdlałej cesarzowej pasuje więc do objawów wstrząsu kardiogennego. Ten sam mechanizm zwężenia naczyń krwionośnych przez stymulację układu współczulnego wywołuje bladość w sytuacjach przerażenia i wstrząsu psychicznego. Dama dworu była prawdopodobnie tak samo blada jak Elżbieta.
W wypadku tamponady serce traci sprawność w dwojaki sposób. Serce jest pustym mięśniem wypełniającym się krwią i wypompowującym tę krew przez skurcze. Gdy dochodzi do tamponady, mięsień sercowy może się opróżniać, ale nie może się dostatecznie napełniać ze względu na ucisk z osierdzia. Przy następnym uderzeniu jest więc mniej krwi do przepompowania. I jest jeszcze druga sprawa. Siła uderzeń serca zależy od optymalnego wypełnienia krwią. To znaczy, że w razie tamponady serce pompuje nie tylko mniej krwi, ale także z mniejszą siłą.
Elżbieta zemdlała na statku. Oprzytomniała jeszcze jednak w ramionach damy dworu. To dlatego, że po omdleniu leżała, a pozycja horyzontalna pozwoliła na dostarczanie krwi z nóg do brzucha i serca. Krew nie musi wtedy walczyć z siłą ciężkości, płynąc do góry. Pozycja leżąca cesarzowej umożliwiła lepsze wypełnienie krwią serca, które zaczęło silniej bić. Minęły minuty. Należy przypuszczać, że w tym czasie duża ilość krwi przedostała się z malutkiego otworu w osierdziu do klatki piersiowej. Stwierdzono to później podczas sekcji zwłok. Jak to możliwe, że Sissi jeszcze żyła i nawet powiedziała coś do damy dworu?
Odpowiedź na tę medyczną zagadkę stanowi prawdopodobnie gorset. Efektem uciskania brzucha i miednicy przez obcisły gorset jest większa niż normalnie ilość krwi w górnej części ciała. Poluzowanie gorsetu przez damę dworu spowodowało rozlanie się krwi po całym ciele, przez co zmniejszyła się jej ilość w okolicy serca.
Po rozluźnieniu gorsetu serce nie napełniało się więc wystarczająco krwią. Ciało nie miało już żadnych środków awaryjnych. Naczynia krwionośne były zwężone do granic możliwości, a bicie serca osiągnęło maksimum (biorąc pod uwagę wiek cesarzowej, było to prawdopodobnie sto sześćdziesiąt uderzeń na minutę). Mogła nastąpić jeszcze jedna katastrofa, jeśli ze względu na wstrząs serce otrzymywało za mało tlenu. Układ przewodzący mięśnia sercowego odczuwa ten problem jako pierwszy. Normalnie układ ten kontroluje regularne i skoordynowane bicie serca, tak aby optymalnie pompować krew. Brak tlenu mógł spowodować zaburzenie jego funkcjonowania. Serce zaczyna migotać, kurczyć się chaotycznie bez żadnej wydajności. Kobieta umiera.
Gdyby Elżbieta doszła do szpitala, a nie na statek, to i tak otwarte pozostaje pytanie, czy odważono by się na operację. Profesor Theodor Billroth, światowej sławy chirurg, który przez wiele lat rządził Wiedniem, zmarł cztery lata wcześniej, ale jego sądy jeszcze przez długi czas uchodziły za obowiązujące w chirurgii. Był bardzo stanowczy, jeśli chodzi o kardiochirurgię, czyli operowanie serca. Bez żadnych rzetelnych argumentów wszystkowiedzący profesor zagroził światkowi chirurgicznemu, że „chirurdzy, którzy podejmą próbę operowania serca, nie mogą liczyć na szacunek kolegów”. Dopiero dwa lata po śmierci Billrotha chirurg Ludwig Rehn odważył się zaszyć ranę kłutą w sercu. Pacjent, trafiony w serce sztyletem, przeżył operację, ale minęło jeszcze wiele lat, zanim kardiochirurgia mogła się rozwijać bez lęku.
Dzięki tej nowej, niezwykłej dziedzinie chirurgii Elżbieta miałaby dzisiaj szansę na przeżycie. Od Quai du Mont-Blanc, miejsca, gdzie została zaatakowana, do obecnego szpitala uniwersyteckiego w Genewie jest tylko dwa i pół kilometra. Karetka może tam dojechać w ciągu dziesięciu minut. Szczęśliwe zakończenie zależałoby jednak od tego, czy osoby obecne przy incydencie na nabrzeżu od razu zaczęłyby udzielać pomocy i nie dopuściły do wstrząsu. Dama dworu musiałaby rozpocząć masaż serca natychmiast po rozluźnieniu gorsetu i omdleniu Sissi. Rytmiczne uciskanie mostka zamienia całą klatkę piersiową w jedną wielką pompę, dzięki czemu ciśnienie krwi cesarzowej można by utrzymać na odpowiednim poziomie. Wykonywanie masażu serca jest bardzo wyczerpujące. Blada twarz damy dworu szybko zmieniłaby kolor na czerwony. Dlatego inni ludzie musieliby ją zmieniać i kontynuować masaż do przyjazdu karetki. Personel karetki natychmiast podłączyłby respirator i założył kroplówkę, plastikową igłę w żyle do podawania płynu, całych litrów płynu bezpośrednio do naczyń krwionośnych, ponieważ jest to najskuteczniejsza metoda leczenia wstrząsu. Jeśli serce zaczęłoby migotać, wstrząs elektryczny z defibrylatora przywróciłby normalny rytm jego pracy. W kroplówce podawano by adrenalinę, a przez respirator tlen. Cesarzowa byłaby gotowa do transportu. Jednocześnie w szpitalu zebrałby się zespół operacyjny, a w sali operacyjnej przygotowano by specjalną maszynę, płucoserce, która podczas operacji przejęłaby funkcje serca i płuc. Na stole operacyjnym rozcięto by pionowo mostek pacjentki, aby podłączyć końcówki płucoserca. Chirurdzy wlaliby lodowatą wodę w klatkę piersiową cesarzowej, żeby oziębić i unieruchomić serce, i operacja mogłaby się zacząć. Jednak w 1898 roku to wszystko było jeszcze nie do pomyślenia.
Sissi stała się ofiarą „propagandy czynu”, dziwnej filozofii powstałej w ramach anarchizmu. Nawiasem mówiąc, znalazła się w dobrym towarzystwie,