Choroba Parkinsona. Od mechanizmów do leczenia. Отсутствует
Y.-H.W., Kuo P.-C. i in. The Parkinsonian Phenotype of Spinocerebellar Ataxia Type 2. Arch Neurol. 2004; 61: 35–38.
Lunati A., Lesage S., Brice A. The genetic landscape of Parkinson’s disease. Rev Neurol (Paris). 2018; 174(9): 628–643.
Mencacci N.E., Isaias I.U., Reich M.M. i in. Parkinson’s disease in GTP cyclohydrolase 1 mutation carriers. Brain. 2014; 137: 2480–2492.
Miyake Y., Tanaka K., Fukushima W. i in. UCHL1 S18Y variant is a risk factor for Parkinson’s disease in Japan. BMC Neurol. 2012; 12: 62.
Potulska-Chromik A., Hoffman-Zacharska D., Łukawska M., Kostera-Pruszczyk A.Dopa-responsive dystonia or early-onset Parkinson disease – Genotype-phenotypecorrelation. Neurol Neurochir Pol. 2017; 51(1): 1–6.
Puschmann A., Fiesel F.C., Caulfield T.R. i in. Heterozygous PINK1 p.G411S increases risk of Parkinson’s disease via a dominant-negative mechanism. Brain. 2017; 140(1): 98–117.
Ross O.A., Soto A.I., Vilariño-Güell C. i in. Genetic variation of Omi/HtrA2 and Parkinson’s disease. Parkinsonism Relat Disord 2008; 14: 539–543.
Ruiz-Martinez J., Krebs C.E., Makarov V. i in. GIGYF2 mutation in late-onset Parkinson’s disease with cognitive impairment. J Hum Genet. 2015; 60: 637–640.
Schneider S.A., Paisan-Ruiz C., Quinn N.P. i in. ATP13A2 mutations (PARK9) causeneurodegeneration with brain iron accumulation. Mov Disord. 2010; 25: 979–984.
Siuda J., Jasinska-Myga B., Boczarska-Jedynak M. i in. Early-onset Parkinson’s disease due to PINK1 p.Q456X mutation – clinical and functional study. Parkinsonism RelatDisord. 2014; 20(11): 1274–1278.
Sudhaman S., Muthane U.B., Behari M. i in. Evidence of mutations in RIC3 acetylcholine receptor chaperone as a novel cause of autosomal-dominant Parkinson’s disease with non-motor phenotypes. J Med Genet. 2016a; 53: 559–566.
Sudhaman S., Prasad K., Behari M. i in. Discovery of a frameshift mutation in podocalyxin-like (PODXL) gene, coding for a neural adhesion molecule, as causal forautosomal-recessive juvenile Parkinsonism. J Med Genet. 2016b; 53: 450–456.
Tanaka K., Suzuki T., Chiba T. i in. Parkin is linked to the ubiquitin pathway. J Mol Med. 2001; 79: 482–494.
Trinh J., Zeldenrust F.M.J., Huang J. i in. Genotype-phenotype relations for the Parkinson’s disease genes SNCA, LRRK2, VPS35: MDSGene systematic review. Mov Disord. 2018; 33(12): 1857–1870.
Vilariño-Güell C., Rajput A., Milnerwood A.J. i in. DNAJC13 mutations in Parkinsondisease. Hum Mol Genet. 2014; 23: 1794–1801.
Vilariño-Güell C., Wider C., Ross O.A. i in. VPS35 mutations in Parkinson disease.Am J Hum Genet. 2011; 89: 162–167.
Wei L., Ding L., Li H. i in. Juvenile-onset parkinsonism with pyramidal signs due to compound heterozygous mutations in the F-Box only protein 7 gene. Parkinsonism Relat Disord. 2018; 47: 76–79.
Wilson G.R., Sim J.C.H., McLean C. i in. Mutations in RAB39B Cause X-linked intellectual disability and early-onset Parkinson disease with a-Synuclein Pathology. Am J HumGenet. 2014; 95: 729–735.
4
Objawy przedruchowe choroby Parkinsona
Monika Figura
Objawami klinicznymi będącymi typowo pierwszą manifestacją choroby Parkinsona są objawy pozaruchowe. Zostały one opisane po raz pierwszy przez Jamesa Parkinsona, który prowadząc obserwacje chorych, zidentyfikował u niektórych z nich zaburzenia snu, ślinotok, zaparcia czy ból – poprzedzające pojawienie się objawów ruchowych tej choroby.
Obecnie rola objawów pozaruchowych w PD jest na tyle istotna, że używa się wobec nich określenia „przedruchowej choroby Parkinsona” – nie traktując ich jako zwiastujące rozwój choroby, ale będące jej pierwszą manifestacją kliniczną.
Movement Disorders Society opracowało kryteria objawów przedruchowych PD mające na celu identyfikację chorych w grupie dużego ryzykarozwoju parkinsonizmu, będącej potencjalnym obiektem wczesnychinterwencji terapeutycznych [Berg i in., 2015].
Obecnie autorzy wyróżniają trzy etapy choroby Parkinsona:
• przedkliniczny;
• przedruchowy (określany również jako prodromalny);
• ruchowy [Mahlknecht i in., 2015; Siderowf i Lang, 2012; Stern i in., 2012].
Podział ten oddaje znaczenie objawów pozaruchowych choroby Parkinsona, a także często wieloletni, utajony przebieg choroby bez ujawnienia się klasycznych objawów parkinsonizmu.
Faza przedkliniczna choroby Parkinsona to okres, kiedy nie występują jeszcze objawy ruchowe czy pozaruchowe choroby, a na jej rozwój mogą wskazywać wyniki badań genetycznych, molekularnych czy obrazowych. Brak w tej chwili określonego biomarkera molekularnego, którego czułość i swoistość pozwalałyby na rutynowe stosowanie w diagnostyce klinicznej. Dużą rolę odgrywają natomiast badania obrazowe, w szczególności ujawniające nieprawidłową czynność układu dopaminergicznego (PET, SPECT), oraz badania ultrasonograficzne śródmózgowia ukazujące hiperechogeniczność istoty czarnej. Mogą one pomóc identyfikować chorych w stadium przedklinicznym PD [Berg i in., 2015; Jennings i in., 2014]. Również nosiciele mutacji genetycznych związanych z rozwojem PD znajdują się w fazie przedklinicznej. U niektórych z tych osób ze względu na niepełną penetrację nie rozwiną się objawy kliniczne tej choroby. Obecność jednak w rodzinie chorego z genetycznie uwarunkowanym parkinsonizmem stanowi, wraz z zaburzeniami snu fazy REM, najsilniejszy predyktor rozwoju choroby [Jennings i in., 2017].
Faza prodromalna lub przedruchowa choroby Parkinsona to stopnie 1–2 według klasyfikacji Braaka [Wolters i Braak, 2006]. Dochodzi wówczas do degeneracji istoty czarnej, jednak utrzymuje się ona na poziomie poniżej 40–60%. Cztery rodzaje objawów prodromalnych PD poprzedzają, często o wiele lat, pojawienie się objawów ruchowych; są to:
• zaburzenia węchu;
• zaburzenia snu fazy REM (RBD – REM sleep behavior disorder);
• zaburzenia funkcji układu autonomicznego (zaparcia, hipotonia ortostatyczna, zaburzenia oddawania moczu);
• zaburzenia psychiatryczne (depresja).
Wśród tych objawów zaburzenia snu fazy REM i hiposmia mają najwyższą wartość predykcyjną dla choroby Parkinsona [Berg i in., 2015].
Zaburzenia snu fazy REM należą do najistotniejszych symptomów poprzedzających rozwój klasycznych objawów ruchowych choroby Parkinsona. To zaburzenia mające wartość predykcyjną dla rozwoju tej choroby, przewyższającą nawet badania obrazowe. Nie są jednak specyficzne dla PD – wykazano, że u ponad 80% chorych cierpiących na idiopatyczne RBD potwierdzone badaniem polisomnograficznym rozwinie się choroba z grupy synukleinopatii (choroba Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy’ego lub zanik wieloukładowy) [Iranzo, 2011]. Zaburzenia snu fazy REM mogą poprzedzać wystąpienie objawów ruchowych PD o nawet 13 lat [Schenck i in., 1996].
Zaburzenia węchu stanowią kolejny istotny predyktor choroby Parkinsona i poprzedzają o kilka lat zajęcie układu nigrostriatalnego, co może mieć swoje uzasadnienie we wczesnym zajęciu opuszki węchowej w klasyfikacji Braaka [Ponsen i in., 2004]. Ich wartość predykcyjną w rozpoznawaniu PD obniża jednak mała specyficzność. Zaburzenia węchumogą występować również w zaburzeniach otępiennych (chorobieAlzheimera, otępieniu z ciałami Lewy’ego), a także u osób w wieku podeszłym [Doty i Kamath, 2014]. W chorobie Parkinsona zaburzenia węchu mogą wyprzedzać rozwój objawów ruchowych o co najmniej 4 lata [Ross i in., 2008].
Do najistotniejszych i najczęściej identyfikowanych klinicznie zaburzeń