Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

lub wyjątkowo na potrzeby ofensywne168. Żołnierze pochodzący ze społeczności mających skłonność do przemocy, zwłaszcza Ormianie, odgrywali ważną rolę w utrzymaniu bezpieczeństwa cesarstwa, począwszy od czasów Justyniana169. W opowieściach Bizantyjczyków rzadko poświęcano im dużą uwagę. Nawet o tym, że około 988 roku na pomoc Bazylemu wysłano jakieś 6 000 ruskich wojowników, dowiadujemy się głównie z niebizantyjskich źródeł. Była to era imperialnego ekspansjonizmu, ale wcześniej przy konkretnych operacjach wojskowych również zatrudniano zagranicznych żołnierzy dla tymczasowego powiększenia szeregów.

      Sprawa wielkości bizantyjskich sił zbrojnych ma ogromne znaczenie dla historii administracji cesarstwa. Na armię przeznaczano największe środki, co było jednym z głównych powodów istnienia aparatu kontroli dochodów i wydatków. Jeśli, co wydaje się prawdopodobne, cesarstwu wystarczały zazwyczaj wysoce zdyscyplinowane jednostki zbrojne skromnych rozmiarów, przy czym liczono na współpracę wykwalifikowanych żołnierzy, dostawców i przewoźników w zagrożonych miejscach, to nakłady finansowe na armię mogły być mniejsze. Dzięki trosce o opłacalność i poleganiu na współpracy miejscowych, duży aparat administracyjny nie był potrzebny. Bezpośrednim nadzorem ze stolicy mogły zostać objęte okręgi bardziej dochodowe lub o największym znaczeniu strategicznym. Istniały więc „gorące” i „zimne” punkty czy też wewnętrzne i zewnętrzne strefy zarządzania, dostrzegalne w dziejach Bizancjum w różnych formach i regionach.

      Począwszy od przełomu VII wieku ogólny kształt administracji centralnej staje się mglisty. Składały się na nią departamenty wyższych urzędników, zajmujące się konkretnymi zadaniami, na przykład dochodami lub wydatkami, urzędnicy pełnili jednak pokrywające się ze sobą funkcje i nie istniała wyraźna hierarchia wielkich urzędów państwowych170. Cesarz i jego najbliżsi współpracownicy i doradcy łatwo mogli kontrolować ich działalność. Korzystna forma elastycznego „płaskiego zarządzania” gwarantowała, że zakres obowiązków był ograniczony, a cesarz i jego najbliżsi współpracownicy mieli więcej pracy. Znamy nazwy wyższych lub dłużej istniejących urzędów. Szczegółowe dane czerpiemy jednak głównie z hierarchii ważności osób tytułowanych lub urzędników, które ustalano na przyjęciach w pałacu, nie dysponujemy natomiast tekstami jasno i w pełni opisującymi funkcje i zakres obowiązków171.

      Ten niedostatek rekompensują częściowo liczne zachowane pieczęcie ołowiane należące do wyższych urzędników. Najważniejszą próbę dopasowania tych pieczęci do pochodzącej z innych źródeł wiedzy o administracji centralnej podjął Vitalien Laurent, a za nim podążyli inni sigillografowie, zaś seria Studies in Byzantine sigillography, zwłaszcza tomy 7 i 8, zawiera przydatne dodatki i zaktualizowane informacje. W ramach badań nad prozopografią środkowego okresu Bizancjum pieczęcie porównywane są z relacjami ze źródeł pisanych, dotyczącymi modeli kariery poszczególnych osób. Dzięki temu można zgromadzić dane statystyczne oraz przykłady kariery poszczególnych urzędników pracujących w administracji, utworzono również internetową bazę danych dostępną dla osób, które nie specjalizują się w tej dziedzinie172.

      We wspomnianych wyżej hierarchiach ważności uwzględnieni byli także stratēgoi i inni wyżsi urzędnicy odbywający służbę w prowincjach, ale od których oczekiwano dość regularnych wizyt na dworze. Porównanie tych hierarchii z narracjami bizantyjskimi i źródłami arabskimi umożliwia naszkicowanie ogólnego obrazu do X wieku. Stratēgoi byli wojskowymi dowódcami oddziałów zbrojnych. Mieli dużą władzę sądowniczą, podatkową i rekwizycyjną, lecz nie eliminowała ona potrzeby innych, skrupulatniejszych metod ściągania podatków: głównie było to zadanie urzędników bezpośrednio odpowiadających przed administracją w Konstantynopolu173. Zasięg władzy stratēgoi w ich temach nie jest całkiem jasny, rzadko też precyzyjnie opisywano wielkość poszczególnych temów, co być może ma związek z tym, że dość powolnie były wyznaczane granice terytorium.

      Jednym z dobrze zrozumiałych wydarzeń było stworzenie mniejszych jednostek dowodzenia, znanych pod nazwą kleisourai (dosł. ‘przejścia’), które miały wzmocnić formacje obronne w rejonie gór Taurus174. Miasta i inne ufortyfikowane osiedla były stałymi punktami w administracji pod koniec VII i w VIII wieku, a także prawdopodobnymi miejscami apothēkai, czyli państwowych składów towarów dochodowych, takich jak zboże, być może dostarczających też zapasy i sprzęt żołnierzom175. Jednak nasze źródła dają nam tylko wyrywkowy obraz formalnych i nieformalnych relacji agencji państwowych z odległymi mieszkańcami kraju. Władze rzadko mogły gwarantować pełną ochronę ludziom żyjącym z dala od twierdz lub umocnionych schronisk176.

      Prawo i sprawiedliwość

      O sposobie, w jaki właściciele chłopscy mieli rozwiązywać sprawy własności, hodowli zwierząt, kradzieży, obrażeń lub zniszczeń, dowiadujemy się nieco z Prawa rolnika (Nomos georgikos), tekstu o spornej dacie powstania i statusie. W każdym razie wygląda na to, że Prawo rolnika było długo obowiązującym dokumentem, wykładającym normy rozstrzygania sporów w społecznościach lokalnych. Przepisy mają charakter szczegółowy i zakładają istnienie systemu regularnych podatków, co świadczy o swobodnym sposobie zarządzania, znajdującym się jednak pod nadzorem najwyższych władz. Tekst ten przełożono później na język słowiański177. Ma on kluczowy związek z procedurami opisanymi w dwóch podręcznikach dla poborców podatkowych i nie stoi w sprzeczności z tekstami dotyczącymi metod pomiarów ziemi w celu oszacowania stawek podatkowych. Metody te wydawały się najlepsze do pomiarów mniejszych działek178.

      Z podręczników tych wynika, że indywidualne wkłady do obciążenia podatkowego nałożonego na daną jednostkę fiskalną były ustalane ostatecznie przez jej członków. Władzę obchodziło tylko to, żeby podatek został opłacony, wprowadzano także ulgi podatkowe dla ziem zniszczonych przez wrogie najazdy i porzucone przez ich właścicieli: w końcu – zwykle po około trzydziestu latach niepłacenia podatków – uznawano je za klasmata i państwo mogło je sprzedać, wynająć lub podarować komuś innemu. Wartość produkcyjna tych ziem była od czas do czasu przeszacowywana zgodnie z aktualnymi standardami administracji centralnej – i potencjalnymi wpływami finansowymi: państwo mogło sprzedać klasmata nowym, płacącym podatki właścicielom179. Teksty na temat podatków dają wgląd w biurokrację, lecz wśród zawartych w nich twierdzeń i przepisów można też wychwycić obraz dynamiki gospodarki i społeczeństwa okresu średniobizantyjskiego.

      Jakość i działanie systemu sprawiedliwości i prawa w Bizancjum są nie mniej mętne, ale aktualne badania rzucają na nie pewne światło180. Również w tym wypadku znacznie lepiej zarysowane są wydarzenia rozgrywające się w stolicy, niż gdziekolwiek indziej i choć rozpoczęty za panowania Bazylego I projekt zrewidowania Justyniańskiego korpusu praw (Basilika) był przeznaczony dla całego cesarstwa, niektóre novellae wprowadzone przez Leona VI dotyczyły głównie Konstantynopola, np. Księga eparcha. Materiały z południowej Italii wskazują, że wyżsi urzędnicy wydawali pisemne zarządzenia w zgodzie z obowiązującym w odległych strefach przygranicznych prawem rzymsko-bizantyjskim, natomiast beneficjenci zwolnień podatkowych i innych przywilejów cesarskich z Athos starali się w XI wieku o uznanie ich przez kolejne rządyСкачать книгу