Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

będą pojawiać się głównie w cyberprzestrzeni. Internetowe przewodniki są łatwo dostępne i mają wysoką jakość badawczą, o czym świadczą zbiory Paula Halsalla i Paula Stephensona246. Dobry internetowy wykaz przekładów żywotów świętych, które ukazały się w druku, oferowany jest przez bastion badań nad Bizancjum w świecie anglojęzycznym – Dumbarton Oaks Research Center w Waszyngtonie247. Internetowe przewodniki mogą być stale aktualizowane, a jest to zaleta, z której wynikać mogą również wady. Są jednak dobrze dostosowane do studiów bizantyjskich, skoro umożliwiają zgromadzenie w jednym miejscu źródeł i zasobów rozproszonych po różnych dyscyplinach i ośrodkach. Mogą być przydatne zarówno dla laików, jak i doświadczonych badaczy. Internet bezpośrednio udostępnia również materiały źródłowe, gdyż sztuki wizualne i dane archeologiczne można przedstawiać w różnym stopniu szczegółowości, niezmiernie wyraziście, lecz minimalnym kosztem.

      Sztuka i media wizualne

      Medium elektroniczne jest tak ważne dla zapoznania studentów ze źródłami, ponieważ Bizancjum było świadomie „wizualną” kulturą. W oczach elity ekspozycje i obrazy były nieocenionym środkiem projekcji ideologii cesarstwa. W sferze religijnej właściwe przedstawianie Chrystusa, świętych i scen sakralnych służyło do wyrażania doktryny, pouczania i umoralniania, ale i w najprawdziwszej formie przekazywało to, co boskie248. Począwszy od okresu średniobizantyjskiego, pewne ikony czczono przez wzgląd na ich moc cudotwórczą, a zwykłym ikonom często przypisywano szczególne przymioty. Częściowo z tego właśnie powodu kult ikon stał się przedmiotem sporu, który ukazuje różnorodność poglądów Bizantyjczyków na ten temat. Pominąwszy wspomniane już prace, fragmenty tekstów dotyczących sporu o ikony znajdują się w opracowaniu Cyrila Mango, The art of the Byzantine empire. Ten autorytatywny zbiór obejmuje większość aspektów sztuk wizualnych, w tym budowle i umieszczone w nich dzieła sztuki, zaś zwięzły komentarz pełni funkcję przewodnika po bizantyjskich pismach na temat obrazów249. Pisma te, podobnie jak same obrazy, zwykle mówią nam więcej o przekonaniach i ideałach Bizantyjczyków, ich wyobrażeniach o tym, czym powinna cechować się doktryna religijna lub jak wielki zachwyt powinny wywoływać budowle czy mozaiki, niż o tym, jak odbierali je zwykli ludzi, czy jaki był prawdziwy stan rzeczy. Autorami tych pism były na ogół osoby lepiej wykształcone. Metaforyka polityczna i ceremoniał dworski także przedstawiały porządek rzeczy jako projektowany przez elitę rządzącą, jej przedstawicieli i miłośników, nie ukazywały zaś realiów politycznych, codziennych spraw czy warunków życia osób nieuprzywilejowanych. Dotyczy to nawet sytuacji, gdy na przykład analiza malowideł kościelnych umożliwia uchwycenie jakichś szczegółów ubioru zwykłych ludzi250.

      W metaforyce wizualnej, podobnie jak w wielkiej części ocalałej literatury bizantyjskiej, dostrzegamy często idealny schemat rzeczy, czyli to, jak najwyżsi przedstawiciele bizantyjskiego Kościoła i cesarstwa chcieli, aby ich postrzegano – nie ukazują one rzeczywistości251. Jednakże reprezentacje te są przynajmniej przystępne dla ludzi nieobeznanych jeszcze w problematyce Bizancjum, którzy mogą analizować metaforykę religijną i polityczną lub czytać przekłady normatywnych dzieł, wyidealizowane przedstawienia żywotów świętych oraz oracje i historie pochodzące z kręgów imperialnych i kościelnych. Można je odczytywać i interpretować na różne sposoby, aczkolwiek niuanse i aluzje są wyraźniejsze dla osób bardziej doświadczonych lub tych, którzy znają ortodoksyjne tradycje wschodnie i praktyki od podszewki. Pierwsze wrażenia związane z tymi przedstawieniami niekoniecznie daleko odbiegają od tych, jakie chcieli wywołać ich twórcy, zaś przesłanie ewidentnie normatywnych tekstów często jest wystarczająco jasne.

      Prawa, typiki i żywoty świętych

      Prawa cesarstwa usystematyzował Justynian. Jego Instytucje i Digesta są dostępne w przekładzie, podobnie jak ważne dekrety, w tym Księga eparcha opublikowana pod auspicjami Leona VI oraz novellae cesarzy z X wieku, które dotyczą chłopskich właścicieli ziemskich252. Koncepcja legislacji przyświecała pracom dotyczącym regulacji administracyjnych, jak na przykład Księga eparcha, a te z kolei stanowiły podstawę szczegółowych przepisów lub traktatów administracyjnych, takich jak dwa podręczniki dla poborców podatkowych253. Regulacje rządzące życiem Kościoła wprowadzały synody poszczególnych Kościołów i patriarchatów, a także poszczególni cesarze, w przekładzie dostępne są akta soborów powszechnych254.

      Zbiory reguł i regulacji wprowadzonych w średniowieczu przez bizantyjskich duchownych i specjalistów od prawa kościelnego – kanonistów – nie zostały przetłumaczone na angielski255. Jednakże regulacje dla administracji klasztornej i obrzędów liturgicznych, zwane typikami, w dużej mierze doczekały się przekładów. Łącznie z ocalałym porządkiem liturgii ustalonym dla klasztoru Theotokos Ewergetis w Konstantynopolu, z różnym stopniem szczegółowości wskazują one na plany założycieli klasztorów256. Zważywszy na szeroki przekrój osób świeckich związanych z mnichami i klasztorami w środkowym okresie cesarstwa i później257, typiki mają ogromne znaczenie historyczne. Przedstawiają one spektrum duchowych aspiracji, które Bizantyjczycy powszechnie respektowali, choć rzadko osiągali je w pełni.

      Podobnie jest z żywotami świętych, przy należytym uwzględnieniu celów ich autorów, rodzajów literackich, częstego pomijania konkretnych informacji o czasie i miejscu oraz koncepcji prawdy, której nie rozumiano dosłownie czy na sposób ziemski. Żywoty były powszechnie cenione za zawarte w nich przykłady transcendentnej duchowości i nauki, a miały one ukazywać rzeczywistość wyższą niż doczesna. Należy jednak zauważyć, że niektóre z nich dostarczają szczegółowych danych na temat osób i wydarzeń, które można zweryfikować w innych źródłach, poza tym już samo życzenie hagiografa, by czegoś dowieść, może świadczyć o tym, że odnosił się do sytuacji i problemów, z którymi rzeczywiście miał do czynienia. Na przykład w Żywocie Łazarza, słupnika przebywającego przez czterdzieści lat na górze Galesjon, ówczesny autor Grzegorz Piwniczny wskazywał na przejawy wrogości członków hierarchii kościelnej, „a nawet członków jego własnej wspólnoty klasztornej”, w stosunku do Łazarza. Żywot ten zawiera też „ważne odniesienia do wydarzeń historycznych i postaci spoza klasztoru” i co najmniej wiarygodnie przedstawia mężczyzn, kobiety i zwykłe sprawy w XI-wiecznej Azji Mniejszej258.

      Kazania i oracje

      Poza propagowanymi przez hagiografię wyidealizowanymi stylami życia259, Bizantyjczycy otrzymywali wskazówki dotyczące modlitw, życia i trwania na tym świecie w postaci kazań. Niektóre kazania – napisane przez ojców Kościoła, jak Grzegorz z Nazjanzu – weszły do liturgii i odczytywano je w trakcie nabożeństw. Bizantyjczykom znane były również inne kazania z czasów starożytnych260. Nowe kazania nadal pisano i zachowywano w attyckim stylu, a przekładu doczekało się kilka przeznaczonych na specjalne okazje lub opisujących konkretne wydarzenia261. Na przekład czekają jeszcze kazania napisane i wygłaszane przez Leona VI, który jako władca podchodził do swoich obowiązków duszpasterskich z harmonijną dbałością. Jednak pełna egzegeza ich formy i treści jest

---

Скачать книгу