Bizancjum ok. 500-1024. Отсутствует

      Ci, którzy – idąc na skróty – chcieliby nauczyć się przy okazji podstaw języka, którym Bizantyjczycy posługiwali się w mowie i piśmie, mają do wykorzystania wiele możliwości. Mogą zacząć od klasycznej attyckiej greki, której uczyli się członkowie elity, lub od greki nowotestamentowej, nie bardzo odbiegającej od codziennego języka wczesnośredniowiecznych Bizantyjczyków. Tych form greki można nauczyć się na kursach gramatyki klasycznej. Istnieją też dobre wprowadzenia dla osób, które chciałyby prześledzić historyczne związki między greką bizantyjską a jej dzisiejszą odmianą lub nauczyć się podstaw gramatyki współczesnej greki315. Szczegółowe objaśnienie pisma greckiego zarówno dla nowicjuszy, jak i specjalistów można znaleźć w artykułach zebranych w tomie Greek scripts, a dobiegają końca również prace nad nowym leksykonem greki bizantyjskiej, który będzie uzupełnieniem klasycznego słownika Liddella i Scotta316.

      Ci wreszcie, którzy zaczęli się systematycznie sami uczyć lub zastanawiają się nad prowadzeniem jednego albo dwóch wykładów bądź całego kursu na temat historii Bizancjum, mogą zapoznać się z ofertą internetowej serii „jednodniowy specjalista”. Jeden z jej odcinków poświęcony jest nauczaniu o Bizancjum przez niespecjalistów. Oferuje pewne sugestie dotyczące tematów esejów lub prac zaliczeniowych, a także wykazy literatury. Wskazuje ponadto, kiedy standardowe zagadnienia związane z epoką średniowiecza na Zachodzie można pożytecznie wzbogacić o wymiar bizantyjski. W serii tej mowa jest również o historii Ormian, która ściśle łączy się z historią Bizantyjczyków317.

      Skróty, o których mówiliśmy w tej części, powinny być na tyle jasne i komunikatywne, aby pomóc zrozumieć podstawowe fakty i zagadnienia historyczne nauczycielom, którzy nie są specjalistami w tym zakresie. Oni i ich uczniowie mają internetowy dostęp do źródeł przełożonych na język angielski oraz do przewodników po tych źródłach. Natomiast z bizantyjskimi krajobrazami, budowlami i metaforyką można odpowiednio zapoznać się za niezbyt dużą opłatą. W tym sensie liczne drogi do Bizancjum są obecnie tak szeroko otwarte dla podróżników, jak nigdy dotąd.

      CZĘŚĆ I

      WCZESNE CESARSTWO BIZANTYJSKIE

      ok. 500 – ok. 700

      Rozdział 1

      Justynian I Wielki i jego dziedzictwo (500–600)

      Imperium miast

      Na początku VI wieku na tronie cesarstwa zasiadał Anastazjusz (491–518). Władał imperium, które wciąż uważano w zasadzie za Imperium Rzymskie, pokrywające się ze światem śródziemnomorskim. Choć Anastazjusz władał z Konstantynopola tym, co zwiemy cesarstwem wschodnim, zaś cesarstwo zachodnie zostało podzielone na „królestwa barbarzyńskie”, ale jest to rzecz jasna nasz, a nie ówczesny punkt widzenia. Dzięki nadawaniu tytułów z łaski cesarza i nabywaniu sojuszy kosztem bogactw imperium – bogactw, które miały na najbliższe stulecia uszczuplić zasoby monetarne Zachodu – królowie barbarzyńscy mogli być uważani za klientów uznających zwierzchnictwo cesarza Nowego Rzymu i faktycznie sami niejednokrotnie byli zadowoleni, patrząc na siebie w ten sposób. Tylko nieliczni uważali za ważne przerwanie linii cesarzy zachodnich skutkiem detronizacji Romulusa Augustulusa w 476 roku. Przekonanie, że i Wschód i Zachód powinien mieć własnego cesarza trwało ledwie od stu lat. Bez względu na utratę „cesarza” rezydującego na Zachodzie utrzymywała się barbarzyńska potęga militarna, kierowana przez Konstantynopol.

      Imperium Anastazjusza nie tylko w sensie politycznym pozostawało tym samym światem śródziemnomorskim, którym było od czasów klasycznych: był to świat, w którym podstawową jednostkę stanowiło miasto wraz ze swoim zapleczem, samowystarczalne pod względem gospodarczym, a nawet kulturowym. Miejscy notable nie dysponowali wprawdzie taką władzą polityczną jak w miastach–państwach, wciąż jednak mieli znaczne wpływy polityczne, a gubernatorzy prowincji, mianowani spośród przedstawicieli tej samej klasy społecznej co owi notable, często uznawali za skuteczniejsze uznanie lokalnych wpływów, niż zwalczanie ich. Miasta – z forami, teatrami, sądami i możliwościami kształcenia – były wylęgarnią wykształconej elity, której członkowie zajmowali stanowiska w administracji cesarskiej i często wracali do miast, by korzystać z bogactw gromadzonych głównie