Gąbka [pseudonim autora], Kilka pytań do Karola Golińskiego, który „pobił” naczelnego rabina Polski Schudricha, http://www.insomnia.pl/_pobicie_rabina…-t202128. html – materiał z 27 IX 2006, dostęp 26 VIII 2013 r.). Z zapewnieniami Michaela Schudricha, iż „to był jednostkowy incydent”, kontrastowała informacja, że w Komendzie Głównej Policji „powstała specjalna grupa, która ma się zająć nie tylko wyjaśnieniem sprawy napadu na rabina Schudricha, ale także podobnych incydentów” (por. PAP, Prezydent spotkał się z Naczelnym Rabinem Polski, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Prezydent-spotkal-sie-z-Naczelnym-Rabinem-Polski,wid,8329483,wiadomosc.html?ticaid=11131a – materiał z 29 V 2006; dostęp 26 VIII 2013 r.). Amerykańskie obywatelstwo rabina uaktywniło dodatkowo polską kompulsję wizerunkową: „Władze i policja robią naprawdę dużo, żeby pokazać, jak ważną dla nich sprawą jest zaprzeczenie wizerunkowi Polski jako kraju antysemickiego. Po napadzie na Michaela Schudricha prezydent Lech Kaczyński zaprosił Naczelnego Rabina Polski do Pałacu Prezydenckiego i zapewnił, że żadne akty o charakterze antysemickim nie są i nie będą w Polsce tolerowane. Takie spotkanie to wydarzenie bezprecedensowe. Szef MSWiA Ludwik Dorn zdecydował, że dochodzenie w sprawie pobicia przejmie sekcja dyplomatyczna wydziału dochodzeniowo-śledczego Komendy Głównej Policji”. Rabin wziął udział w akcji PR: „Wystąpił też w obronie polskiego rządu, oskarżonego o tolerowanie antysemityzmu przez dziennik «New York Times». Autorzy artykułu przekonują, że Polska jawi się na arenie międzynarodowej jako kraj homofobii, nacjonalizmu i antysemityzmu. Naczelny rabin temu zaprzecza. Uważa, że owszem obecny rząd musi w wielu kwestiach uściślić swoją politykę, jednak nie dotyczy to spraw związanych z zagrożeniem mniejszości narodowych i wyznaniowych” (Anna Pająk, Nie popuszczą,http://www.wprost.pl/ar/92024/Nie-popuszcza/ – materiał z 30 VI 2006, dostęp 26 VIII 2013 r.).
629
Tomasz Urzykowski, Egzekucja na macewach. Kirkut w Błoniu zniknął, „Gazeta Wyborcza”, dodatek „Gazeta Stołeczna”, 27-28 IV 2013, s. 3.
630
Por. Jan Grabowski, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942-1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011. Na terenie zachodniej Ukrainy (w realiach Drugiej RP zwanej Galicją Wschodnią) i na Litwie w Judenjagd uczestniczyli także członkowie tamtejszych populacji tytularnych.
631
Dzieje Żydów w Polsce 1944-1968. Teksty źródłowe, oprac. Alina Cała i Helena Datner-Śpiewak, Warszawa: ŻIH, 1997, s. 166-167. Grzegorz Berendt szacuje liczbę ocalałych po aryjskiej stronie w Generalnym Gubernatorstwie na 40-60 tys., liczbę ocalałych z kacetów zaś na 36 tys. Według jego ustaleń ocalali stanowili łącznie 10-15% „przedwojennej liczby polskich Żydów w kraju”, tj. 350-525 tys. Najliczniejszą grupą – liczącą ponad 300 tys. osób – byli wśród nich ci, którzy znaleźli się w czasie wojny w ZSRR (por. Grzegorz Berendt, Straty osobowe polskich Żydów w okresie II wojny światowej [w:] Polska 1939-1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, red. Wojciech Materski i Tomasz Szarota, Warszawa: IPN, 2009, s. 75).
632
Rybicka, Pamięć i miasto., s. 210.
633
Por. Maurice Halbwachs, Społeczne ramy pamięci, tłum. Marcin Król, Warszawa: PWN, 1969. Na temat poststrukturalistycznej, feministycznej i postkolonialnej dyskusji z ujęciem durkheimowsko-halbwachsowskim por. Sławomir Kapralski, Pamięć, przestrzeń, tożsamość. Próba refleksji teoretycznej [w:] Pamięć, przestrzeń, tożsamość, red. Sławomir Kapralski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010, s. 16-18. Wydaje się jednak, że chodzi tu o krytykę wewnątrzsystemową postulującą więcej Durkheima w Durkheimie i Halbwachsa w Halbwachsie na kształt postulatu oświecenia oświecenia wysuniętego przez Pierre’a Bourdieu, ugruntowanego w myśleniu Adorna i Horkheimera.
634
Kapralski, Battlefields of Memory.., s. 3.
635
Wśród publikacji tego okresu władze PRL nadały priorytetowe znaczenie albumowi fotograficznemu: Monika Krajewska, Czas kamieni, wstęp Anna Kamieńska, Warszawa: Interpress, 1982 (wersje językowe: polska, angielska, francuska, niemiecka). Album Krajewskiej nieintencjonalnie odpowiadał zapotrzebowaniu władzy, a jednocześnie odzwierciedlał przemiany oddolne, w których uczestniczyła autorka, i trafiał w autentyczne oczekiwania społeczne. Krytycznie na temat owych społecznych oczekiwań wypowiedziała się Hanna Krall:
636
Na zjawisko wizerunkowego sojuszu ponad podziałami wskazywał Michael C. Steinlauf: „Władysław Bartoszewski, założyciel Żegoty, działacz katolicki, więziony w czasach stalinowskich, był zdecydowanym przeciwnikiem rządów komunistycznych. W 1963 r., aby obalić zachodni stereotyp Polaków współdziałających w mordowaniu Żydów, Bartoszewski wystosował apel za pośrednictwem krajowej katolickiej i emigracyjnej prasy o materiały dokumentujące polską pomoc dla Żydów w okresie wojny. Bartoszewski, który najwyraźniej nie doświadczył takich trudności, jakie piętnaście lat wcześniej napotkał Michał Borwicz podczas gromadzenia tego rodzaju materiałów, zebrał i opracował tom relacji zatytułowany Ten jest z ojczyzny mojej, wydany dwukrotnie przez katolickie wydawnictwo Znak. Wkrótce cytowała go prasa rządowa, a w 1970 r. państwowe wydawnictwo Interpress wydało opartą na tych relacjach pracę Bartoszewskiego po angielsku, francusku i niemiecku. To chwilowe zbliżenie stanowisk dyktowanych zupełnie odmiennymi motywami (w latach 70. Bartoszewski znów stanie się w Polsce persona non grata) jest kolejnym znakiem tego, w jakim stopniu, w miarę jak pokolenie wojenne dochodziło do władzy, kwestie związane z polskim doświadczeniem Zagłady, i w istocie tylko te kwestie, zdolne były przekroczyć najbardziej zasadnicze podziały polityczne” (Steinlauf, Pamięć nieprzyswojona., s. 101). Podobnie Dariusz Libionka datuje początki sojuszu wizerunkowego ponad podziałami na rok 1963 i podkreśla udział w nim środowisk emigracyjnych, np. „Kultury” paryskiej. Władza zaczęła wówczas mówić o zasługach Polaków wszystkich orientacji, nie wyłączając duchowieństwa (por. Dariusz Libionka, Polskie piśmiennictwo na temat zorganizowanej i indywidualnej pomocy Żydom (1945-2008), „Zagłada Żydów” 2008, nr 4, s. 30-31).
637
Po stronie zwolenników systemu motywem wizerunkowym nie kierował się np. Zygmunt Kałużyński, po stronie oponentów władzy zaś np. Jacek Kuroń (por. Piotr Forecki, „Biedni Polacy” patrzą na „Shoah”. Przywracanie pamięci w kraju świadków [w:] idem, Od „Shoah” do „Strachu”., s. 115-165). Do tego grona zaliczyć należy także członkinie i członków Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej.
638
Na temat historii ulicy i miejsca por. Jacek Leociak, Spojrzenia na warszawskie getto, t. 6: Stawki, Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, zwłaszcza s. 21-27.
639
Aleksander Gieysztor, Stanisław Jankowski, „Sprawozdanie z działalności Komisji Towarzystwa Opieki nad Zabytkami do spraw Znaku Pamięci Umschlagplatz za okres od lutego 1987 do września 1988”, s. 3 – dokument z 21 X 1988 r. w zbiorach Działu Dokumentacji Zabytków Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma.
640
Informacje te uzyskałam od współinicjatorki i współautorki pomnika Hanny Szmalenberg oraz obecnego przewodniczącego Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce Jana Jagielskiego.
641
Aleksander Gieysztor – historyk, były członek Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK – był w owym czasie dyrektorem Zamku Królewskiego w Warszawie, członkiem Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa PRL Wojciechu Jaruzelskim oraz członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Szymon Szurmiej natomiast – aktor i reżyser teatralny, były zesłaniec-łagiernik
