Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II. Отсутствует
199. Pierwsze tygodnie po 22 VI 1941 r. to również sezon całopaleń w Łomżyńskiem, stąd dodatkowy powab schematu „wyjaśniająco-usprawiedliwiającego” w polskim kontekście. Por. także Philippe Perchoc,
733
Por. Yitzhak Arad,
734
Stryjek,
735
Perchoc,
736
Stryjek,
737
Paradygmat antykomunistyczny opiera się na braku precyzji definicyjnej i odróżnorodnieniu, a następnie demonizacji, delegitymizacji i zastosowaniu podwójnych standardów wobec wszystkiego, co zostanie uznane – choćby najzupełniej arbitralnie – za komunistyczne. Toteż w jednym worku terminologicznym lądują np. założenia Bauhausu, idea sprawiedliwości społecznej, strzelanie do robotników i zbrodnie stalinowskie. Okres 1945-1989 w historii Europy Środkowej i Wschodniej podlega stalinizacji, każdy akt gwałtu zaś zostaje usprawiedliwiony – a wręcz stanowi powód do chwały – jeśli tylko wypływał z pobudek antykomunistycznych. Znika kontrast między marksizmem jako filozofią społeczną i szkołą analizy krytycznej a „marleną”, czyli marksizmem-leninizmem, który – jak dzisiaj antykomunizm – był fałszywą świadomością i maczugą na myślących inaczej oraz kwestionujących
738
Artykuł ukazał się pierwotnie w j. angielskim, w tłumaczeniu Naftalego Greenwooda, w „Yad Vashem Studies” 2013, t. 41, nr 2, s. 23-53. Dziękujemy autorce i wydawcy za udzielenie zgody na jego tłumaczenie i przedruk.
739
Do tej grupy zaliczyć można również: Szaloma Chowalskiego, Filipa Friedmana, Józefa Kermisza i Szmuela Krakowskiego. Zob. Roni Stauber,
740
Ada Pagis, „Dni ciemności, momenty dobroci: o życiu Israela Gutmana”, Jeruszalaim: Ha-Kibuc Ha-Meuchad i Yad Vashem, 2008, s. 19 [tytuły publikacji hebrajskojęzycznych podajemy w tłumaczeniu na j. polski, w cudzysłowie – przyp. red.]. Biografia Gutmana przedstawiona w niniejszym artykule oparta jest na: Israel Gutman, „Bunt oblężonych: Mordechaj Anielewicz i powstanie w getcie warszawskim”, Jeruszalaim: Yad Vashem i Moreszet, 2013, oraz niezliczonych rozmowach, które przez lata prowadziliśmy.
741
Pagis, „Dni ciemności…” s. 38.
742
Podczas późniejszych wizyt w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie Gutman odnalazł dokumenty dotyczące śmierci matki.
743
Wywiad z Gutmanem przeprowadzony pod koniec 2003 r. z okazji uroczystego otwarcia Muzeum Historycznego w Yad Vashem.
744
„Młodzi wychowankowie” odbywali szkolenie ideologiczne w niepodległej Polsce. Chociaż stanowili liczną grupę wśród dorosłych działaczy, wciąż uznawano ich za „wychowanków”, w przeciwieństwie do starszych przywódców ruchu.
745
Poza opisami jego działań w książce Ady Pagis zob. też Gutman, „Bunt oblężonych…”, s. 153-165. Pośród wielu artykułów publikowanych przez podziemną prasę Ha-Szomer ha-Cair można znaleźć opis getta warszawskiego sporządzony przez młodego Gutmana. Zob. „Wycieczka po ulicach getta” [w:] „Żydowska praca podziemna w getcie warszawskim”, t. 2, red. Josef Kermisz, Jeruszalaim: Yad Vashem, 1980, s. 237-239. Gutman regularnie składał raporty również Gepnerowi i dr. Ignacemu Schipperowi. Zob. też jego zeznania na procesie Eichmanna:
746
Gutman wspominał po latach, że zdecydował się pozostać w getcie na wyraźną prośbę młodszej siostry. Gdy Niemcy aresztowali ważnych członków Bloku Antyfaszystowskiego, został on rozwiązany. Pagis, „Dni ciemności.”, s. 60.
747
W rzeczywistości pomiędzy kilkoma dowódcami oddziału Ha-Szomer ha-Cair: Józefem Kapłanem, Szmuelem Bresławem i Mordechajem Anielewiczem, wyczuwalne było napięcie. Zob. Gutman, „Bunt oblężonych…” s. 153-162, 176-177; Josef Szamir, „Szmuel Bresław – walka i nadzieja, getto warszawskie 1940-1943”, Tel Awiw: Moreszet, 1994, s. 94-95.
748
Zob. Pagis, „Dni ciemności…” s. 41-43. Nie dziwi, że wspomniane kwestie nie zostały poruszone w „Buncie oblężonych.”. Nawet kilkadziesiąt lat po wojnie Gutman żałował, że między nim a Anielewiczem powstała przepaść.
749
Przed wojną Aleksander Landau był współwłaścicielem fabryki wyrobów drzewnych przy ul. Gęsiej 30. W getcie był jednym z żydowskich kierowników szopu, który powstał w tym miejscu. Działacz Poalej Syjon-Lewicy. Był bliskim znajomym Emanuela Ringelbluma i wspierał jego przedsięwzięcia. Jego córka Margalit zginęła podczas akcji styczniowej. W kwietniu 1943 r. Landau przeszedł na stronę aryjską, później zgłosił się do Hotelu Polskiego, skąd wraz z innymi został wywieziony do obozu w Vittel; został zamordowany w Auschwitz.
750
Gutman, „Bunt oblężonych..”, s. 272.