Zob. np. „Auschwitz – historia i wyjątkowość obozu”, „Biszwil ha-Zikaron” 1997, t. 28, s. 4-16; „Janusz Korczak: człowiek, dziedzictwo, legenda”, ibidem, 1990, t. 30, s. 4-11; „Ruchy młodzieżowe jako alternatywne przywództwo w Europie Wschodniej”, ibidem, 2008, t. 1 (nowa seria), s. 10-19. W jednym z ostatnich wywiadów, udzielonym gazecie internetowej „Zika”, Gutman stwierdził: „Gdy ludzie opowiadają swoją historię, ich obowiązkiem jest mówić nie tylko o sobie”. „Rozmowa z profesorem Israelem Gutmanem”, „Zika” 2012, t. 31.
782
Gutman zaangażowany był w publikację dzieł Ringelbluma powstałych w getcie i po stronie aryjskiej. Napisał też o nim kilka artykułów: „Emanuel Ringelblum, pamiętnik i zapiski z getta warszawskiego: wrzesień 1939-grudzień 1942”, Jeruszalaim: Yad Vashem i Bejt Lochamei ha-Getaot, 1992; „Dzieła ostatnie: relacje polsko-żydowskie; Styczeń 1943-kwiecień 1944”, Jeruszalaim, Yad Vashem i Bejt Lochamei ha-Getaot, 1994; „Emanuel Ringelblum – człowiek i historyk”, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2006 (wydanie w j. angielskim: Emmanuel Ringelblum – The Man and the Historian, Jerusalem: Yad Vashem, 2010); Emanuel Ringelblum’s Last Request, March 1,1944, Introduction by Israel Gutman, „Yad Vashem Studies” 2003, t. 31, s. 7-9.
783
Israel Gutman, „Żydzi w powojennej Polsce”, „Jalkut Moreszet” 1982, t. 33, s. 65-102 oraz ibidem, 1983, t. 34, s. 121-150; idem, She’erit Hapletah – The Problems, Some Elucidation [w:] She’erit Hapletah 1944-1948: Rehabilitation and Political Struggle, red. Israel Gutman, Adina Drechsler, Jerusalem: Yad Vashem, 1990, s. 509-503; idem, „Żydzi w Polsce po II wojnie światowej”, Jeruszalaim: Merkaz Zalman Szazar, 1985.
784
Zob. też m.in.; Antisemitism and the Holocaust [w:] Major Changes in the Jewish People in the Wake of the Holocaust, red. Israel Gutman, Jerusalem: Yad Vashem, 1996, s. 243-265. Poza Żydami warszawskimi i wspomnianymi pracami związanymi z tematyką getta zob. też „Uświęcenie Boga i życia”, „Jalkut Moreszet” 1978, t. 24, s. 7-22; Anatomy of the Auschwitz Death Camp, red. Israel Gutman, Michael Berenbaum, Bloomington: Indiana University Press i USHMM, 1994; Israel Gutman, Shmuel Krakowski, Unequal Victims: Poles and Jews during World War Two, New York: Holocaust Library, 1986; Rescue Attempts during the Holocaust, red. Israel Gutman, Efraim Zuroff, Jerusalem: Yad Vashem, 1977; The Encyclopedia of the Righteous among the Nations: Rescuers of Jews during the Holocaust: Poland, Jerusalem Yad Vashem, 2004 [wyd. polskie: Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. wydania polskiego Dariusz Libionka, Robert Kuwałek, Adam Kopciowski, t. 1-2, Kraków: Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, 2009 – przyp. red.].
785
Arieh Kochavi, The Role of the Genocide of European in the Preparations for the Nuremberg Trials [w:] Holocaust and Justice: Representation and Historiography of the Holocaust in Post-War Trials, red. David Bankier, Dan Michman, Jerusalem: Yad Vashem, 2010, s. 59-80; Boaz Cohen, Dr. Jacob Robinson, the Institute of Jewish Affairs and the Elusive Jewish Voice in Nuremberg [w:] ibidem, s. 81-100; Rebecca Wittmann, A Lost Voice?Jewish Witnesses in Nazi Trails in West Germany [w:] Holocaust Historiography in Context: Emergence, Challenges, Polemics and Achievements, red. David Bankier, Dan Michman, Jerusalem-New York: Yad Vashem i Berghahn Books, 2008, s. 555-565.
786
Hilberg wspomniał o tym w książce The Destruction of the European Jews, wyd. 1, Chicago: Ivan r. Dee, 1961, zob. w szczególności s. 768-769. Pomimo krytyki Hilberg nigdy nie zmienił stanowiska. Zob. też idem, The Development of Holocaust Research: A Personal Overview, „Yad Vashem Studies” 2007, t. 35, nr 2, s. 7-20, oraz idem, Sources of Holocaust Research: An Analysis, Chicago: Ivan r. Dee, 2001, s. 165-166.
787
Portugez, „Początki Moreszet”, s. 14-19; Boaz Cohen, „Przyszłe pokolenia – skąd będą wiedziały? Izraelska historiografia Zagłady. Powstanie i ewolucja”, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2010, s. 330-334.
788
Israel Gutman, „Ruch oporu i powstanie zbrojne Żydów warszawskich na tle życia w getcie, 1939-1943” (rozprawa doktorska, Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, 1975, w j. hebrajskim). W 1977 r. jego książka Żydzi warszawscy., została wydana w j. hebrajskim. W tamtym czasie ukazały się również inne studia o podobnej tematyce, najważniejsze z nich to: Shmuel Krakowski, The War of the Doomed: Jewish Armed Resistance in Poland, 1942-1944, New York: Holmes & Meier, 1984, oraz Yitzhak Arad, Ghetto in Flames: The Struggle and Destruction of the Jews in Vilna in the Holocaust, Jerusalem: Yad Vashem, 1980.
789
Gutman, Jehudej warsza.., s. 16 [wstęp do wydania hebrajskiego].
790
Gutman, Żydzi warszawscy.., s. 173-174. Dziękuję prof. Dalii Ofer za zwrócenie mojej uwagi na te komentarze.
791
Zob. np. Jael Peled, „Żydowski Kraków 1939-1945: wytrwałość, opór, walka”, Tel Awiw: Bejt Lochamei ha-Geatot i Ha-Kibuc Ha-Meuchad, 1993, oraz następujące pozycje: Sara Bender, The Jews of Bialystok during World War II and the Holocaust, tłum. Yaffa Marciano, Waltham-Hanover: Brandeis University Press i University Press of New England, 2008; Tikwa Fatal-Knaani, „Grodno już nie jest takie samo: społeczność żydowska w Grodnie i okolicach podczas II wojny światowej i Zagłady, 1939-1943”, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2001; Michal Unger, Lodz: The Last Ghetto in Poland, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2005. David Silberklang (choć nie był doktorantem Gutmana, profesor z pewnością wywarł na niego wpływ), Gates of Tears: The Holocaust in Lublin District, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2013. Najnowsze badania w tej dziedzinie poszerzyły zakres chronologiczny. Zob. np. Tikwa Fatal-Knaani, „Żydzi z Równego 1919-1945: życie i śmierć społeczności”, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2012 oraz Sara Bender, „Na terytorium wroga: Żydzi z Kielc i okolic 1939-1946”, Jeruszalaim: Yad Vashem, 2012.
792
Thomas Sandkühler, „Endlösung” in Galizien: Der Judenmord in Ostpolen und die Rettungsinitiativen von Berthold Beitz, 1941-1944, Bonn: Dietz, 1996; Christian Gerlach, Kalkulierte Morde: Die deutsche Wirtschafts– und Vernichtungspolitik in Weissrussland 1941-1944, Hamburg: Hamburger Edition, 1999; Dieter Pohl, Von der „Judenpolitik” zum Judenmord: Der Distrikt Lublin des Generalgouvernements 1939-1944, Frankfurt am Main: Lang, 1993; Bogdan Musial, Deutsche Zivilverwaltung und Judenverfolgung im Generalgouvernement: eine Fallstudie zum Distrikt Lublin 1939-1944, Wiesbaden: Harrassowitz, 1999. Autorzy wymienionych studiów – z wyłączeniem ostatnich prac Silberklanga i Bender – w przeciwieństwie do badaczy izraelskich zajmują się głównie dystryktami, a nie społecznością w wąskim znaczeniu tego słowa.
793
Chaim Lazar Litai, Muranowska 7: The Jewish Military Organization in the Warsaw Ghetto Uprising, Tel Aviv: Massada, 1966 (pierwsze wydanie w j. hebrajskim opublikował Instytut Żabotyńskiego w 1963 r.); Moshe Arens, Flags over the Ghetto: The Untold Story of the Warsaw Ghetto Uprising, Jerusalem: Gefen, 2011, s. 308-313. Zob. też idem, The Warsaw Ghetto Uprising: A Reappraisal, „Yad Vashem Studies” 2005, t. 33, s. 101-142 oraz spór między Arensem i Gutmanem na łamach „Jalkut Moreszet” w listopadzie 2005 r. (t. 80): Mosze Arens, „Żydowski Związek Wojskowy: ŻZW”, s. 27-50; Israel Gutman, „Jak tworzy się historię”, s. 51-84; Mosze Arens, „Odpowiedź na artykuł Israela Gutmana «Jak tworzy się historię»”, „Jalkut Moreszet”, kwiecień 2006, t. 81, s. 195-199.
794
Zob. np. Gutman, Jews of Warsaw, 1939-1943: Ghetto, Underground, Revolt, Bloomington: University
