Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II. Отсутствует

---

Скачать книгу

---

Po wyzwoleniu zdobył pozycję czołowego dziennikarza w swoim kraju, pracując w redakcjach najbardziej popularnych dzienników tamtych czasów, najpierw w „Az Újság”, a później w „Est”. W latach trzydziestych XX w. był właścicielem i redaktorem naczelnym kilku gazet, w tym „Magyar Hétfő” i „Kis Újság”, jednocześnie zaś badał historię węgierskiego dziennikarstwa975. Podejmował różne działania zmierzające do nagłośnienia poczynań coraz bardziej wpływowych na Węgrzech radykalnych środowisk prawicowych i ich bliskich powiązań z niemieckimi nazistami. Poruszył tę kwestię między innymi w wydanej tuż przed wybuchem wojny emocjonalnej książce976.

      W pierwszych latach drugiej wojny światowej Lévai był redaktorem w „Képes Családi Lap” i poświęcał wiele uwagi brutalnemu traktowaniu ludzi wcielonych do tzw. służby pracy (munkaszolgálat)977. W tych latach udało mu się nawet zredagować i wydać kilka tomów, mimo że stawał w obronie coraz bardziej dyskryminowanej i wykluczanej pod względem socjoekonomicznym społeczności żydowskiej na Węgrzech978. Choć po okresie imponującej płodności z lat 1945-1948 publikował już zdecydowanie mniej, w latach sześćdziesiątych XX w. ukazało się kilka kolejnych jego prac, w tym wspomniane już materiały opracowane na potrzeby procesu Eichmanna, tom na temat Kurta Bechera, przedstawiciela głównego urzędu dowodzenia SS do spraw gospodarczych na Węgrzech979, i książkę o akcjach interwencyjnych Piusa XII i Kościoła katolickiego w czasie Zagłady980.

      Jego najbardziej twórcze lata po zakończeniu wojny przypadły na krótki okres, gdy Węgry podejmowały największe wysiłki w dokumentowaniu historii bezprecedensowej zagłady dokonanej przez nazistów i ich kolaborantów. Zarzuty dotyczące zbrodni popełnionych na Żydach w latach wojny były na Węgrzech bardzo istotnym elementem procesów w pierwszych latach powojennych i zostały dość wnikliwie zbadane, choć nadal nie znamy wielu szczegółów981. Jak słusznie zauważyła Rita Horváth, dążenie do zarejestrowania relacji świadków ujawniło się „wcześnie i z żywiołową siłą”982. Sam tylko zespół złożony z 29 osób zatrudnionych przy projekcie Narodowego Komitetu Pomocy Deportowanym (Deportáltakat Gondozó Országos Bizottság, DEGOB) zebrał 3666 świadectw w latach 1945-1946, co oznaczało, że projekt węgierski był jednym z największych na świecie983. Ponadto w pierwszych latach po wojnie wydano wiele wspomnień związanych z Zagładą984. Niezliczonym wysiłkom, jakie ocaleni podejmowali we wczesnych latach powojennych, by spisać własne wspomnienia i relacje współuczestników tych wydarzeń, towarzyszyło kilka prób udokumentowania niedawnej tragedii w bardziej obiektywny i analityczny sposób. Oprócz serii przywołanych już dzieł Lévaia na ten temat najbardziej znaczącą ilustracją tego zjawiska jest praca Ernő Munkácsiego Hogyan történt? Adatok és okmányok a magyar zsidóság tragédiájához (Jak do tego doszło? Dane i dokumenty na temat tragedii Żydów węgierskich)985.

      Z tego powodu można postrzegać Węgry jako jeden z najbardziej paradygmatycznych przykładów ogólnoeuropejskiego trendu poddanego przez Laurę Jockusch przekonującej analizie986. Po tej imponującej wczesnej fali konfrontacji z realiami niedawno rozgrywającej się Zagłady zapanowało niemal całkowite milczenie. Choć w wypadku Węgier bezpośrednio wiązało się ono z przejęciem władzy przez komunistów, sytuacja wyglądała podobnie także w niekomunistycznej części Europy.

      Wpływ i odbiór dzieł Lévaia

      Na Węgrzech panuje szeroko rozpowszechnione przekonanie, że Lévai jako pierwszy podjął szczegółowe badania nad Zagładą, choć obecna ocena jego dorobku jest raczej ambiwalentna. Nadal cieszy się uznaniem wśród badaczy Zagłady, nawet jeśli nie wszystkie jego twierdzenia uznawane są za uzasadnione w świetle najnowszych badań. Randolph L. Braham, ogólnie uważany za czołowego eksperta w tej dziedzinie, autor wielu naukowych książek i artykułów, w tym wzorcowej, jak się wydaje, syntezy Zagłady na Węgrzech987, oraz redaktor kilku przełomowych książek, ciągle aktualizowanych bibliografii adnotowanych i trzytomowej encyklopedii Zagłady na Węgrzech w ujęciu geograficznym, obficie czerpał z wczesnych powojennych prac Lévaia988. W swojej najnowszej bibliografii adnotowanej nazywa Lévaia „znakomitym węgiersko-żydowskim dziennikarzem”989, którego najważniejsza praca Zsidósors Magyarországon (Losy Żydów na Węgrzech, analiza dalej) stanowi „szczegółowe i dobrze udokumentowane dzieło”990. Podobnie jak prace Brahama, wydana w 2012 r. i licząca ponad 2500 stron książka Gézy Komoróczego A zsidók története Magyarországon (Historia Żydów na Węgrzech) w części dotyczącej epoki nazizmu i Zagłady oparta jest w poważnym stopniu na przekazach Lévaia991. W pełni potwierdzając te oznaki widocznego wpływu prekursora studiów nad Zagładą, węgierski historyk idei Janos Gyurgyak niedawno podkreślił, że książki Lévaia „nadal stanowią ważne pozycje naukowe w badaniach historycznych”992.

      Jednocześnie renoma prac Lévaia systematycznie maleje i coraz częściej kwestionuje się wartość jego publikacji, co nie współgra z historycznym ujęciem skali jego osiągnięć we wczesnych latach powojennych. Z wyjątkiem książki o Raoulu Wallenbergu, wznowionej w 1988 r., żadna z jego prac z lat czterdziestych XX w. nie doczekała się reedycji. Jako ilustracja wykluczenia Lévaia ze współczesnego kanonu piśmiennictwa na temat Zagłady może posłużyć najnowsza synteza historii węgierskiej historiografii napisana przez Ignaca Romsicsa, który nawet o nim nie wspomniał, choć – jeśli można uznać to za jakiekolwiek pocieszenie – Romsics pominął także Brahama993.

      Ponadto o ile reputacja Lévaia jako twórcy historiografii Zagłady jawiła się jako nienaruszalna, o tyle badacze skrajnie prawicowi i faszystowscy zazwyczaj kwestionują jego dorobek i odrzucają jego interpretacje. W przytoczonych wcześniej słowach Janosa Gyurgyáka zapewne pobrzmiewa pogląd, który podziela wielu jego kolegów, iż prace Lévaia na temat strzałokrzyżowców i narodowego socjalizmu są „zbyt ideologiczne”994. W istocie najnowsza monografia Gyurgyaka na temat tzw. obrońców rasy (fajvédők) miała „przekonująco udowodnić”, że „silnie ideologiczne i publicystyczne koncepcje” Lévaia, które według autora stały się „głównym nurtem węgierskiej historiografii marksistowskiej po 1945 r.”, są nie do obrony995. Również trzy najnowsze szczegółowe opracowania Rudolfa Paksy, poświęcone odpowiednio: skrajnej prawicy, węgierskim narodowym socjalistom i Ferencowi Szálasiemu, przywódcy strzałokrzyżowców, które mają szansę stać się podstawowymi publikacjami źródłowymi na te tematy, ostro krytykują metody Lévaia. Paksa wyraźnie stara się dowieść, że interpretacje Lévaia negatywnie wpłynęły na badania naukowe nad faszyzmem i radykalną prawicą, jednocześnie nie odnosząc się w żaden sposób do tego, że Lévai był jednym z pierwszych historyków Zagłady na świecie996.

      Krótko mówiąc, Lévai wywarł istotny wpływ na starsze pokolenie historyków, autorów najważniejszych monografii, lecz ostatnio jego znaczenie osłabło, a jego pozycja w kanonie historyków węgierskich wydaje się wysoce niepewna. Jednocześnie bardziej szczegółowe badania poświęcone jego dorobkowi i oceny jego licznych osiągnięć, które uwzględniałyby kontekst historyczny,

---

Скачать книгу