Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II. Отсутствует
i organizacji niemieckiej policji w GG zob.: Stanisław Biernacki, Jerzy Stoch, Działania władz okupacyjnych (policji i administracji) w dystrykcie warszawskim przeciwko ruchowi oporu w latach 1939-1944, „Najnowsze Dzieje Polski” 1966, t. 10, s. 47-76; Lucjan Dobroszycki, Marek Getter, Działanie urzędu komendanta policji i służby bezpieczeństwa w Radomiu w zakresie zwalczania ruchu oporu, „Najnowsze Dzieje Polski” 1960, t. 4, s. 23-61; Włodzimierz Borodziej, Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG, 1939-1944, Warszawa: PAX, 1985.
24
Edward B. Westermann, „Friend and Helper”: German Uniformed Police Operations in Poland and the General Government, „The Journal of Military History”, październik 1994, t. 58, nr 4, s. 645.
25
Stanisław Biernacki, Organizacja i metody działania policji hitlerowskiej w dystrykcie warszawskim [w:] Stan i perspektywy badań w zakresie zbrodni hitlerowskich, Warszawa 1973, s. 194.
26
Soldaten-Führer durch Warschau, Warschau: Kommandantur Warschau, 1941, s. 16.
27
Archiwum Państwowe m.st. Warszawy (dalej APW), Amt des Gouverneurs des Distrikts Warschau, Der SS– und Polizeiführer, t. 155, k. 13-14, Sprawozdanie dotyczące przejęcia policji obyczajowej, Warszawa, 6 X 1939 r.
28
W pierwszych latach okupacji struktura KdS wyglądała nieco odmiennie, lecz ostateczny kształt przybrała po reorganizacji z maja 1941 r. (zob. Biernacki, Organizacja i metody działania policji…, s. 196).
29
W tekście stosuję nazwę Generalna Gubernia zamiast Generalne Gubernatorstwo, chcąc zachować klimat opisywanych czasów, takie nazewnictwo bowiem było wówczas używane.
30
„Verordnungsblatt des Generalgouverneurs” (VBlGG) 1939, s. 16.
31
Archiwum Akt Nowych (dalej AAN), Rząd GG, t. 641, k. 15-19, cyt. za: Hempel, Pogrobowcy klęski.., s. 38-39.
32
AIPN, GK 164/3754, k. 3-4. Inni dowódcy warszawskiej Kripo: Kriminalrat – Strunz [Inspektion – Inspekcja], Kriminalkommissar – van Look [Inspektion]; Kriminalkommissar – dr Rogensack [Inspektion]; Kriminalkommissar Georg Richter, komendant komisariatu [Kommissariat Leiter]; Kriminalkommissar Horst Corfei oraz Kriminalinspektor Friedrich Geisler.
33
Stanisław Biernacki, Okupant a polski ruch oporu. Władze hitlerowskie w walce z ruchem oporu w dystrykcie warszawskim, 1939-1944, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1989, s. 24-25.
34
Ciekawą korespondencję pozawarszawskich oddziałów Kripo można znaleźć w aktach zespołu Sądu Niemieckiego (Deutsches Gericht) w APW, tytułem przykładu zob. teczki: 1207/5185; 1207/5384; 1207/5184; 1207/5151.
35
Dierżawnyj Archiw Lwiwskoj Obłasti (Archiwum Państwowe Obwodu Lwowskiego, dalej DALO), Sondergericht Lemberg, t. 450, Posterunek Drohobycz-Borysław, dochodzenie w sprawie samobójczej śmierci Ajzyka Szlezingera, k. 3.
36
AIPN, 0423/3402, k. 35-44, 227-229 oraz 251-257.
37
Waldemar Grabowski, Polska tajna administracja cywilna, 1940-1945, Warszawa: IPN, 2003, s. 202.
38
Hempel, Pogrobowcy klęski…, s. 220-221. Więcej na temat organizacji i struktur PKB: Grabowski, Polska tajna administracja cywilna…, s. 343-345. W czerwcu bądź lipcu 1944 r. Wasilewski dostał od szefowej sekretarek DKP Marii Dzięgielewskiej listę 600-700 pracowników PPK wraz ze stopniami służbowymi i stanowiskami w celu rozpoznania ich postawy i sporządzenia oceny z punktu widzenia Polskiego Państwa Podziemnego. Wraz z porucznikiem Plucińskim (dowódcą komisariatu „kradzieżowego”) i Dzięgielewską Wasilewski dokonał wstępnego podziału warszawskich tajniaków na trzy grupy: (1) tych, którzy zachowali „zdrowy kręgosłup polityczny i moralny”, (2) tych, którzy zachowali jedynie zdrowy kręgosłup polityczny, natomiast „zachwiali się moralnie”, oraz (3) tych pracowników, którzy ściśle współpracowali z Niemcami i nadużywali stanowiska w celu wzbogacenia się (AIPN, 0423/3402, Przesłuchanie Stanisława Wasilewskiego, 29 XII 1949 r., k. 85-87).
39
AIPN, 0423/3402, Przesłuchanie Marii Dzięgielewskiej, 30 XII 1949 r., k. 226-227.
40
AIPN, GK 164/3754, Protokół przesłuchania Wilhelma Tewesa przez angielskie władze okupacyjne w Niemczech, 23 VIII 1946 r.
41
Tewes pracował początkowo na komisariacie przy pl. Teatralnym; później, w 1943 r., przeniesiono go w Al. Ujazdowskie. W swoim zeznaniu Tewes podkreślał: „moje działania służbowe rozciągały się wyłącznie na terenie miasta Warszawy […]. Niemieccy funkcjonariusze zajmowali się wyłącznie przestępstwami, które godziły w interesy narodu niemieckiego; wszystkie pozostałe sprawy podlegały kompetencjom polskich funkcjonariuszy” (AIPN, GK 164/3754, k. 3).
42
AIPN, 0423/4447, Przesłuchanie Kazimierza Garbowskiego, 26 I 1950 r., k. 14-15.
43
W miarę stabilna sytuacja kadrowa panowała też wśród funkcjonariuszy krakowskiej Policji Kryminalnej. Przed wojną w krakowskiej służbie śledczej służyło 120 funkcjonariuszy, w tym 9 oficerów i 111 szeregowych. Choć stan osobowy za okupacji trochę się zmienił, nie były to zmiany radykalne. W 1943 r. w krakowskiej Kripo nadal pracowało nieco ponad 100 funkcjonariuszy, z tym że było wśród nich zaledwie dziesięciu policjantów niemieckich. Resztę stanowili Polacy, przedwojenni policjanci z miejscowego Urzędu Śledczego (Bundesarchiv Ludwigsburg [Archiwum Federalne w Ludwigsburgu, BAL], B162/2149, k. 363).
44
Marek Hłasko, Szukając gwiazd [w:] idem, Opowiadania, Paryż: Instytut Literacki, 1963, cyt. za: „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4, s. 417.
45
Więcej na ten temat zob. Jean-Marc Berlière, Les policiers français sous l’occupation, Paris: Perrin, 2001; Laurent Joly, L’antisémitisme de bureau. Enquête au coeur de la préfecture de Police de Paris et du commissariat général aux Questions juives, 1940-1944, Paris: Grasset, 2011; Tal Bruttman, La logique des bourreaux, 1943-1944, Paris: Hachette, 2003.
46
Ad van Liempt, Hitler’s Bounty Hunters. The Betrayal of the Jews, Oxford-New York: Berg, 2005.
47
Martin Dean, Collaboration in the Holocaust: Crimes of the local police in Belorussia and Ukraine, 1941-1944, New York: St. Martin’s Press i USHMM, 2000; John-Paul Himka, The Lviv Pogrom of 1941: The Germans, Ukrainian nationalists, and the carnival crowd, „Canadian Slavonic Papers”, czerwiec-grudzień 2011, t. 53, nr 2-4, s. 209-224; Gabriel N. Finder, Alexander V. Prusin, Collaboration in Eastern Galicia: The Ukrainian police and the