Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II. Отсутствует
się od 12 VII 1940 r., wydawany przez Ministerstwo Informacji i Dokumentacji. Do 30 VI 1943 r. redaktorem naczelnym był Marceli Karczewski, przed wojną pracownik „Kuriera Polskiego”, następnie zastąpił go Stanisław Sopicki. Nakład wynosił 10-15 tys. Gazeta stanowiła główne źródło informacji dla Polaków w Wielkiej Brytanii. Na temat historii i zawartości zob. Jolanta Chwastyk-Kowalczyk, Londyński „Dziennik Polski” (1940-1943), Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2005.
148
Wobec stracenia przez władców ZSRR Wiktora Altera i Henryka Erlicha, „Dziennik Polski”, 19 IV 1943, s. 2. Zaczęto o tym pisać intensywnie już w marcu, po ujawnieniu przez Sowietów informacji o losie obydwu działaczy.
149
O pomoc ginącym, „Dziennik Polski”, 21 IV 1943, s. 1. W dniach 19-22 kwietnia przedstawiciele Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii dyskutowali o problemie żydowskich uchodźców. Konferencja zakończyła się bez podjęcia jakichkolwiek wiążących ustaleń.
150
Apel Żydów polskich do Roosevelta, „Dziennik Polski”, 29 IV 1943, s. 1. List został wysłany wkrótce po ujawnieniu sprawy Katynia.
151
Stanisław Sopicki, Dziennik 1943-1944, „Przegląd Polonijny” 1998, nr 2, s. 31-71, tu s. 39 (wpis z 23 kwietnia). Sopicki był przed wojną aktywnym działaczem chadeckim, redaktorem naczelnym wychodzącego w Katowicach dziennika „Polonia”, wydawanego przez Wojciecha Korfantego. Tekst dziennika przechowywany w AIP został wydany w całości, poprzedzony wstępem Mirosława Dymarskiego (Stanisława Sopickiego dziennik londyński 1943-1944, ibidem, s. 25-30).
152
AYV, M2/752, Dziennik Ignacego Schwarzbarta, 28 IV 1943 r., k. 92-95.
153
Cywilna Baza Łączności Zagranicznej i Wywiadowczo-Politycznej w Budapeszcie, zajmująca się kontaktami między konspiracją w okupowanym kraju a rządem w Londynie.
154
W Sztokholmie o mordowaniu polskich Żydów, „Dziennik Polski”, 22 IV 1943, s. 3.
155
Likwidacja ghetta w Wilnie, „Dziennik Polski”, 30 IV 1943, s. 4.
156
Czołgi, samochody pancerne i granaty pomagają zbirom w ostatecznej likwidacji getta warszawskiego, „Dziennik Polski”, 1 V 1943, s. 4.
157
Pismo ukazywało się w Glasgow, wydawcą była 10 Brygada Kawalerii Pancernej. W 1943 r. redaktorami byli Tadeusz Horko i Aleksander Bergman. Nakład wynosił około 10 tys. egzemplarzy. Pismo było bardziej niezależne niż „Dziennik Polski”, nie stroniło od krytyki rządu. W styczniu 1944 r. dokonano przymusowej fuzji z „Dziennikiem Polskim”.
158
Czołgi w getto warszawskim, „Dziennik Żołnierza”, 1 V 1943, s. 1.
159
Niestety, nie zachowały się komunikaty Polskiej Agencji Telegraficznej z interesującego mnie okresu. W archiwum AIP są materiały do marca 1943 r. (AIP, A.10.9/18, Komunikaty PAT, 1943 r.).
160
„Dziennik Polski”, 22 IV 1943, s. 2.
161
Front Polski Podziemnej. Brawurowy wyczyn polskiej bojówki, „Dziennik Polski”, 6 IV 1943, s. 1.
162
Kraj w cierpieniu i walce. Dalsze zbrodnie Niemców w Warszawie i reakcje bojowców, „Dziennik Polski”, 30 IV 1943, s. 1.
163
Sopicki, Dziennik 1943-1944, s. 40. Jest to pierwszy wpis na ten temat.
164
Radiostacja istniała od końca 1942 r. Po reorganizacji wiosną 1943 r. nadawała dwie 15-minutowe audycje dziennie. Podlegała ministrowi spraw wewnętrznych i była kontrolowana przez Brytyjczyków. Na temat jej obsady i funkcjonowania zob. wspomnienia jej szefa w okresie od lutego do listopada 1943 r. Janusza Laskowskiego (Radiostacja Świt, „Zeszyty Historyczne” 1966, nr 9, cz. 1, s. 101-130; nr 10, cz. 2, s. 203-224).
165
Autorem niektórych audycji był dziennikarz Czesław Straszewicz. We wspomnieniach pisał: „palenie getta w Warszawie, obserwowane z godziny na godzinę przez pryzmat depesz, zrodziło szereg dramatycznych reportaży, a te, jako że robione na żywca, były źródłem natchnienia dla pryncypialnych agencji. Temat był żałosny, więc i autorska satysfakcja z tego powodu była nijaka (idem, O „Świcie”, „Kultura” 1953, nr 10, s. 64-65).
166
Mordechaj Anielewicz w liście wysłanym 23 IV 1943 r. do Icchaka Cukiermana napisał: „przez naszą radiostację słyszeliśmy piękną audycję radiostacji «Świt» o naszych walkach. Fakt, że poza murami getta o nas pamiętają, dodaje nam sił do walki”.
167
Zapisy audycji sporządzane były w trzech kopiach, jedną otrzymywali Brytyjczycy, kolejną Rada Ministrów. Również w kraju spisywano nasłuchy „Świtu”, lecz zachowały się jedynie materiały od sierpnia 1943 r. (Archiwum Akt Nowych, 202/I-68). Nie ma też tych zapisów w dokumentach Stanisława Mikołajczyka dotyczących „Świtu”, przechowywanych w archiwum Instytutu Hoovera w Stanford (AIH, Government service file, 1942-1944, Dokumenty Stanisława Mikołajczyka, 800/22/0/-/38, dostępne online: http://szukajwarchiwach.pl/800/22/0/-/38#tabJednostka).
168
Różne, „Komunikat” nr 33, 23 IV 1943 r. W pierwszym bodaj tekście powołującym się na rozgłośnię pisano o „szalejącej od soboty bitwie na ulicach warszawskiego getta, toczonej między regularnymi wojskami niemieckimi a oddziałami Żydów”. Pojawia się też wzięta z depeszy Korbońskiego liczba 35 tys. Żydów pozostających w Warszawie. Mowa o zażartych walkach i bohaterskim oporze walczących oddziałów. Dalej czytamy, że zgodnie z informacją „Świtu” „walczy cała ludność, mężczyźni, kobiety i dzieci. Niemcy wprowadzili czołgi, auta pancerne i artylerię. Warszawa rozbrzmiewa hukiem dział, salwami karabinów maszynowych i detonacjami granatów ręcznych” („Dziennik Polski”, 22 IV 1943). Cyt. za: Wojna żydowsko-niemiecka. Polska prasa konspiracyjna 1943-1944 o powstaniu w getcie Warszawy, wybór i oprac. Paweł Szapiro, Londyn: Aneks, 1992, s. 41, 44-45.
169
„Iskra”, 24 IV 1943; cyt. za Wojna żydowsko-niemiecka.., s. 46.
170
Mikołajczyk pisywał niekiedy teksty emitowane przez rozgłośnię. Spośród londyńskich polityków miał na nią największy wpływ. Oprócz Laskowskiego pisze o tym również Straszewicz (O „Świcie”, s. 60).
171
AIH, Government service file, 1942-1944, Dokumenty Stanisława Mikołajczyka, 800/22/0/-/38, klatka 180. Nie wiadomo, czy przekazano „Świtowi” depesze od Roweckiego i delegata rządu, które napłynęły pod koniec kwietnia.