Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II. Отсутствует
odsiedział 10 miesięcy, po czym został zwolniony warunkowo i wcielony jako prosty żołnierz do dywizji policji SS.
118
W polskim piśmiennictwie naukowym tak zarysowany problem nie doczekał się dotychczas gruntowniejszej analizy. W publikacjach dotyczących rządu temat był zaledwie wzmiankowany: Eugeniusz Duraczyński, Rząd polski na uchodźstwie 1939-1945. Organizacja, personalia, polityka, Warszawa: Książka i Wiedza, 1993, s. 206-208. Z polskich autorów najwięcej pisali na ten temat: Kazimierz Iranek-Osmecki, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939-1945, Warszawa: IPN, 2008, s. 267-270 (wyd. 1 Londyn 1968), oraz Dariusz Stola, Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart – żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940-1945), Warszawa: Oficyna Naukowa, 1995, s. 177-178, 203, 206, 239, 242; za granicą David Engel, Facing a Holocaust: The Polish Government-in-Exile and the Jews, 1943-1945, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1993, s. 70-78.
119
Bardzo dziękuję Witoldowi Mędykowskiemu za pomoc w otrzymaniu tego materiału.
120
Na przykład w tomach Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945 (dalej AKD), komitet red. Halina Czarnocka, Józef Garliński, Kazimierz Iranek-Osmecki, Włodzimierz Otocki, Tadeusz Pełczyński (kier.), Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1990, t. 2, 3 i 6 (wyd. 1 Londyn 1976).
121
Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej, t. 5: Wrzesień 1942-lipiec 1943, red. Marian Zgórniak, oprac. Wojciech Rojek przy współpracy Andrzeja Suchcitza, Kraków: Secesja, 2001.
122
Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939-1947, t. 2: 1943-1947, oprac. Jacek Piotrowski, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
123
Studium Polski Podziemnej (dalej SPP), MSW 73/I, Depesze z kraju, radiostacja „Kazia”, Depesza-szyfr nr 70, sygnowana N [„Nowak”, ps. Korbońskiego], odpis, k. 68. Cyt. za: Iranek-Osmecki, Kto ratuje jedno życie…, s. 267. W cytowanych dokumentach zachowano oryginalną pisownię, uwspółcześniono jedynie interpunkcję.
124
SPP, MSW 73/I, Depesze nr 61 i nr 65 obie wysłane 19 kwietnia, k. 60, 65.
125
Protokół posiedzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1943 [w:] Protokoły posiedzeń Rady Ministrów…, s. 388. Całość do s. 390.
126
13 IV 1943 r. radio berlińskie podało informację o odnalezieniu grobów polskich oficerów w Katyniu. Na temat działań rządu polskiego zob. np. Tadeusz Wolsza, „Katyń to już na zawsze katy i katowani”. W „polskim Londynie” o sowieckiej zbrodni w Katyniu (1940-1956), Warszawa: IH PAN, 2008.
127
SPP, MSW 73/I, Depesza nr 71, nadana 21 kwietnia, odczytana 22 kwietnia, odpis, k. 69.
128
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego (dalej AIPMS), A.5.3/74, Stenogram z 74 posiedzenia Rady Narodowej RP, 19 IV 1943 r.
129
AIPMS, A5.3/73, Stenogram z 73 posiedzenia Rady Narodowej RP, 17 IV 1943 r., k. 2-4.
130
SPP, MSW 73/I, Depesza-szyfr nr 67B, 67C, 67D.
131
Archiwum Yad Vashem (dalej AYV), M2/752, Dziennik Ignacego Schwarzbarta 1943, Rozmowa z wicepremierem Mikołajczykiem, 23 IV 1943 r., od 5.30 do 6.30 po południu, k. 91.
132
SPP, A3.1.1.13.4, Radiogram nr 711/F [z radiostacji Wanda], k. 67; opublikowany w: AKD, t. 2, s. 500.
133
SPP, A3.1.1.13.4, k. 67a.
134
Ibidem, Radiogram nr 707, k. 68A.
135
W dzienniku czynności naczelnego wodza odnotowano przybycie pułkownika Zygmunta Borkowskiego, szefa gabinetu naczelnego wodza, „z papierami”, o godz. 13.30 (AIP, Kol. 1/45, Przebieg dnia 25 IV 1943 r., k. 25).
136
SPP, A3.1.1.13.4, Radiogram nr 707, z dopiskami odręcznymi; k. 68A; ibidem, Depesza-szyfr Rawy [pułkownik Protasewicz] do „Kaliny” [Rowecki], 26 IV 1943 r., nadano 27 IV 1943 r.
137
Ibidem, Depesza-szyfr, Sobol [Jankowski] do Stema [Mikołajczyk] z prośbą o przekazanie adresatowi [Zygielbojm], wysłana 17 IV, otrzymana 24 IV 1943 r.
138
Zygielbojm napisał o walkach trwających w getcie do sekretarza generalnego Bundu Emanuela Nowogrodzkiego 30 kwietnia (podaję za: Isabelle Tombs, „Morituri vos salutant”: Szmul Zygielbojm’s Suicide in May 1943 and the International Socialist Community in London, „Holocaust and Genocide Studies” 2000, nr 14, s. 264).
139
„Litwinow ogłosił w imieniu rządu sowieckiego, że zostali straceni pod zarzutem propagandy za natychmiastowym oddzielnym pokojem z Hitlerem. Mord i szkalowanie ich pamięci wywołały niezwykłe oburzenie. Toczy się akcja protestu w Ameryce i w Anglii. Oczekujemy protestu żydowskich i polskich grup walczących podziemnie z okupantem” (SPP, A3.1.1.13.5A, Depesza Artura [Zygielbojm] do Bundu, 12 IV 1943 r., k. 131).
140
Ibidem, Depesza Stema [Mikołajczyk] do delegata, dla Berezowskiego [Feiner], 13 IV 1943 r., k. 132.
141
Ibidem, Depesza Stema do delegata, 13 IV 1943 r., k. 133.
142
Protokół posiedzenia Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 1943 r. [w:] Protokoły posiedzeń Rady Ministrów…, s. 406-408.
143
Sikorski nie wspomniał podczas dramatycznej rozmowy z Edenem (w ocenie Brytyjczyków rząd polski znalazł się w ślepym zaułku) o walkach w getcie warszawskim, mimo iż odpierając argumentację sowiecką, akcentował rolę antyniemieckiego oporu w okupowanym kraju i zapowiadał jego kontynuację (Sprawozdanie [W. Sikorskiego] z rozmowy z ministrem Edenem, 24IV1943 r. [w:] ibidem, s. 408-415).
144
Protokół posiedzenia Rady Ministrów w dniu 28 kwietnia 1943 r. [w:] ibidem, s. 171-172.
145
SPP, MSW, Depesza-szyfr nr 77 nadana 28 kwietnia, odebrana 29 kwietnia, odpis, k. 75. Korboński prosił, by wezwano (chodziło o rozgłośnię „Świt”) w imieniu KWC do spokoju w dniu 1 maja, ostrzegając przed możliwością prowokacji ze strony komunistów, dawał też wskazówki co do sposobu obchodzenia święta 3 Maja („odczyty, pogadanki, msza”).
146
21 i 22